From 547fe5981d51ee09e9cb231445aafbd9a16da028 Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: Alber Date: Tue, 30 Jan 2024 19:19:35 +0000 Subject: Edit: /library/ulus-baker-bach-ve-spinoza #42 * 2024-01-30T19:19:29 bach iyidir -- alber --- u/ub/ulus-baker-bach-ve-spinoza.muse | 306 +++++++++++++++++++---------------- 1 file changed, 166 insertions(+), 140 deletions(-) (limited to 'u/ub') diff --git a/u/ub/ulus-baker-bach-ve-spinoza.muse b/u/ub/ulus-baker-bach-ve-spinoza.muse index eae9e00..3c5f569 100644 --- a/u/ub/ulus-baker-bach-ve-spinoza.muse +++ b/u/ub/ulus-baker-bach-ve-spinoza.muse @@ -1,140 +1,166 @@ - - - -Körotonomedya | ulus baker | Bach ve Spinoza - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - -
körotonomedya > türkçe > ulus baker
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
yakýnlýklar
 
 
 
 
 
- - -

Bach ve Spinoza

Ulus Baker

Bach ile Spinoza karþýlaþmýþ olsalardý birinin müziðine ötekinin felsefesine ne olurdu? Böyle bir karþýlaþmayý düþleyenler (mesela Hollandalý Rabbi De Cardozo) benden önce vardý... Ayrýca Deleuze'ün Spinoza üstüne kitabýný (Felsefede Ekspresyonizm: Spinoza) "Spinoza Barok muydu?" baþlýklý bir bölümle bitirdiðini, ancak sonuçta Barok ile Leibniz'i buluþturmakla yetindiðini de hatýrlýyoruz. Bach döneminde, iþlevleri ne olursa olsun müzik bir "saf afektler" dünyasýdýr ve belki Spinoza'nýn Ethica'sýnýn III. bölümü, yani De Affectibus bu müziðin bir "topolojisini" sunabilir... Çünkü bu bölüm bir "duygulanýþlar bestesi" olarak okunabiliyor ve konunun bütün sevimliliðine, Spinoza'nýn maksimum sevinçlere eriþmenin yollarýný bulma konusundaki kararlýlýðýna raðmen bu beste, bir zamanlar Louis Althusser'in yazdýðý gibi, "insanýn sýrtýndan soðuk terler" akýtmayý, Deleuze'ün dediði gibi "ensemizden giren bir yýlanýn ürpertisi" olmayý hala býrakmamýþ... Gerçekten de ürpermeden Spinoza'yý okumak imkansýz... Galiba bir Bach bestesi de bize benzeri bir duyguyu yaþatýr...

- -

Spinoza'nýn felsefesinin Bach'tan çok Beethoven'in müziðine yakýn Düþtüðü De Cardozo tarafýndan tartýþýldý: Spinoza da "gelenekleri kýrma" peþindeydi, Beethoven de... Oysa Bach gelenekleri kýrmaya asla giriþmedi ve ne yaptýysa her þeyi "Yasa"nýn olanak verdiði "derinlikleri" fethederek gerçekleþtirdi... Çok iddialý görünmeyen böyle bir bakýþ tarzý yine de önemli bir noktayý unutuyor: Bach'ýn -mesela þu dehþetli Matta Tutkusu'nda (müziði St. Matthew's Passion adýyla bulabilirsiniz)- bir geleneði yýkmaktan çok onu en uç noktalarýna ve olanaklarýna kadar dürtmek için çabaladýðýný fark edersiniz. Ki orada artýk Bach'ýn müzmin Lutherciliðinin esamesi bile okunmuyordur. Bach týpký Spinoza gibi Tanrýyý eserine davet eder: allayýp pullamadan, bütün basitliði ve yalýnlýðýyla -De Deo baþlýklý ilk Ethica kitabý gibi...

- -

Peki ama Yasa ne iþe yarar? Ýlk hissettiðimiz gerçekten de Bach'ýn döneminde müzikte geçerli olan kurallarýn neredeyse tümüne riayet eden bir besteyle karþý karþýya olduðumuzdur: kontrapuntal yazým, enstrümantal tekillik, formel bütünlük, diyalektik varyasyon, armonik þebekeler... Ýnsan kendini bir Eisenstein filminde sanabilir... Spinoza'yý bir Yasa aleyhtarý olarak algýlýyorsak Bach'taki her þeyin onun ideallerine zýt bir bakýþ açýsýndan iþlediði sonucuna varabilirdik. Ancak geriye kalan indirgenemez bir mesele var: felsefi Logos'u ilk kez mutlak bir "beste" olarak tasarlayan Spinoza'nýn Deleuze'ün deyiþiyle "muazzam, sakin esinti" dediði felsefesi hiçbir geleneði ihmal etmemiþti ve bütün yeðinliðini Hegel'in istediði diyalektik aþmadan (Aufhebung) çok hayatýn kurallarýna içkin olan bir canlýlýktan kazanýyordu. Spinoza gerçekten Leibniz'in "Tanrýyý kurtarmak" adýna ileri sürdüðü "önceden kurulmuþ uyum-armoni" fikrinin yaratýcýlarýndan biridir: onu telaffuz etmemiþtir, hatta karþý çýkmýþtýr, ancak bu fikrin doðuþunun sebeplerinden biridir -ve bu fikir uyarýnca her þey, ruh ve vücut, hayat ve madde, gök ile yer, önceden bir saat gibi kurulmuþ bir birliktelik ve düzen içinde iþliyordur. Bach "önceden kurulmuþ armoniye" gerçekten inandýðýný hissettiren eserler verdi. Seslerin düzeni ile varlýklarýn düzeni tam tamýna çakýþýyordu bu eserde. Ve diyelim ki bununla Batý müziðini baþlattý... Onunki "uyumsuzluðun" bir ertelenmesiydi ve erteleme olmaksýzýn tarih denen þey mümkün deðildir. Uyumsuzun müzikte mümkün olduðunu fark etmek için Bach'ýn "ertelediði" þeyin ancak 20. yüzyýlda mümkün hale geldiðini tasavvur etmek gerekir.

- -

-Aslýnda galiba þunu demek istiyorum: Spinoza akýldýþýný üç yüz yýl boyunca erteledi... Çünkü onun döneminde çok can yakýcý varoluþ problemleri sorulmaya baþlamýþtý (mesela Pascal)... Batý felsefe tarihi hem akýldýþýyla aklýn diyalektik karþýtlýðý ve mücadelesi olarak kavranabilir, hem de çok daha gerçekçi biçimde, Spinozist "ertelemenin" süresi olarak anlaþýlabilir. Takdir edersiniz ki tarih ertelemeler olmasa kavranabilir bir þey deðildir.

- -

-Ayný þekilde Bach da "uyumsuzu" erteledi -Nereye? Ne zamana? Belki Beethoven'e kadar, ama daha da ötesi, Schönberg'e kadar... Onun ertelediðiyle karþýlaþtýðýmýz anda Batý müziðinin tarihi kapanmýþtýr -artýk Messiaen'in kuþ seslerinden ve kodlarýndan, Boulez'in "salkým seslerinden" medet umuyoruz... Müzik artýk "sesi" keþfetmek zorunda kalmýþtýr...

- -

-Bir tarihe sahip olan her þeyin "ertelenmiþ" olmasý gerektiði o kadar açýktýr ki, Spinozacý tarzda bir "duygular tarihi" yazmayý planlasak müziðin irade olarak tarihini (Schopenhauer) yazmak zorunda kalabiliriz... Akýl da ertelendikçe diyalektik bir karakter kazanýr gerçekten (Hegel)... Ve Nietzsche'nin fark ettiði þey, ertelenmesi mümkün olmayan þeydi: Yani Hayat...

- -

-Spinoza'nýn De Affectibus'u hala bir Ur-Text olarak var bir köken-metin, ve neyi ertelediðimizi anlatýyor bize... Týpký Bach müziði gibi... Karþýlaþmalarý (ki onlarý yan yana getirebiliriz) bize ne verirdi, bunu hiçbir zaman öðrenemeyeceðiz... Ancak artýk bir þeyleri ertelemeyeceðimiz bir çaðda olduðumuzu biliyoruz -bir erteleme olarak sosyalizm ya da baþka bir þey, mesela aþk, mutluluk vesaire...

- -

-Giderek "erteleme" kendini bir "gecikme" olarak duyurmaya baþladý... Sanatýn bir tarihi var, çünkü Doða onu zaten yaparken (kuþlarýn ötüþü, arýnýn haberleþmesi, örümceðin aðý) biz onu "gecikerek", yani üzerinde "düþünerek" yapmak zorunda kaldýk... Yani bu gecikmenin kendine özgü bir deðeri var -ve biz bu deðere bilinç, akýl filan gibi adlar takmýþýz... Giderek "Tarih" denen þeyin bir gecikmeler manzumesi olduðunu bile söyleyebiliriz sanýrým...

- - - - - -
- -
- 
  arama     rss-feed    bize yazýn    harita metot    ENGLISH   
- - \ No newline at end of file +#title Bach ve Spinoza +#author Ulus Baker +#date 1998 +#source https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=21,143,0,0,1,0.html +#lang tr +#pubdate 2024-01-30T19:18:29 +#topics post yapısalcılık,spinozacılık + +Körotonomedya | ulus baker | Bach ve Spinoza + + + + [[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96gundem.html][]] | [[http://www.birgun.net/politics_index.php?news_code=1284293626&year=2010&month=09&day=12][]] | + | + [[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96index.html][körotonomedya]] > [[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96tr.html][türkçe]] > ulus baker | + +| + | + + + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96gundem.html][gündem]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96lecume_des_jours.html][l'écume des jours]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96on_the_common.html][on the common]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96ulusun_ardindan.html][ulus'un ardından ]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96ulus_baker.html][ulus baker yazıları ]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96theoria.html][theoria]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96otonomi.html][otonomi]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96spinozism.html][spinozism]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96vertoviana.html][vertoviana]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96chiapas.html][chiapas]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96pdf.html][pdf arşivi]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96yakinliklar.html][yakınlıklar]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96hakkimizda.html][hakkımızda]] +
+ + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96yenilikler.html][yenilikler ]] + + +| | + + + +[[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=5,8,0,0,1,0.html][harita metot]] +
+ + +| | + | + | + +| | +* Bach ve Spinoza + +** Ulus Baker + +Bach ile Spinoza karşılaşmış olsalardı birinin müziğine ötekinin felsefesine ne olurdu? Böyle bir karşılaşmayı düşleyenler (mesela Hollandalı Rabbi De Cardozo) benden önce vardı... Ayrıca Deleuze'ün Spinoza üstüne kitabını (Felsefede Ekspresyonizm: Spinoza) "Spinoza Barok muydu?" başlıklı bir bölümle bitirdiğini, ancak sonuçta Barok ile Leibniz'i buluşturmakla yetindiğini de hatırlıyoruz. Bach döneminde, işlevleri ne olursa olsun müzik bir "saf afektler" dünyasıdır ve belki Spinoza'nın Ethica'sının III. bölümü, yani De Affectibus bu müziğin bir "topolojisini" sunabilir... Çünkü bu bölüm bir "duygulanışlar bestesi" olarak okunabiliyor ve konunun bütün sevimliliğine, Spinoza'nın maksimum sevinçlere erişmenin yollarını bulma konusundaki kararlılığına rağmen bu beste, bir zamanlar Louis Althusser'in yazdığı gibi, "insanın sırtından soğuk terler" akıtmayı, Deleuze'ün dediği gibi "ensemizden giren bir yılanın ürpertisi" olmayı hala bırakmamış... Gerçekten de ürpermeden Spinoza'yı okumak imkansız... Galiba bir Bach bestesi de bize benzeri bir duyguyu yaşatır... + +Spinoza'nın felsefesinin Bach'tan çok Beethoven'in müziğine yakın Düştüğü De Cardozo tarafından tartışıldı: Spinoza da "gelenekleri kırma" peşindeydi, Beethoven de... Oysa Bach gelenekleri kırmaya asla girişmedi ve ne yaptıysa her şeyi "Yasa"nın olanak verdiği "derinlikleri" fethederek gerçekleştirdi... Çok iddialı görünmeyen böyle bir bakış tarzı yine de önemli bir noktayı unutuyor: Bach'ın -mesela şu dehşetli Matta Tutkusu'nda (müziği St. Matthew's Passion adıyla bulabilirsiniz)- bir geleneği yıkmaktan çok onu en uç noktalarına ve olanaklarına kadar dürtmek için çabaladığını fark edersiniz. Ki orada artık Bach'ın müzmin Lutherciliğinin esamesi bile okunmuyordur. Bach tıpkı Spinoza gibi Tanrıyı eserine davet eder: allayıp pullamadan, bütün basitliği ve yalınlığıyla -De Deo başlıklı ilk Ethica kitabı gibi... + +Peki ama Yasa ne işe yarar? İlk hissettiğimiz gerçekten de Bach'ın döneminde müzikte geçerli olan kuralların neredeyse tümüne riayet eden bir besteyle karşı karşıya olduğumuzdur: kontrapuntal yazım, enstrümantal tekillik, formel bütünlük, diyalektik varyasyon, armonik şebekeler... İnsan kendini bir Eisenstein filminde sanabilir... Spinoza'yı bir Yasa aleyhtarı olarak algılıyorsak Bach'taki her şeyin onun ideallerine zıt bir bakış açısından işlediği sonucuna varabilirdik. Ancak geriye kalan indirgenemez bir mesele var: felsefi Logos'u ilk kez mutlak bir "beste" olarak tasarlayan Spinoza'nın Deleuze'ün deyişiyle "muazzam, sakin esinti" dediği felsefesi hiçbir geleneği ihmal etmemişti ve bütün yeğinliğini Hegel'in istediği diyalektik aşmadan (Aufhebung) çok hayatın kurallarına içkin olan bir canlılıktan kazanıyordu. Spinoza gerçekten Leibniz'in "Tanrıyı kurtarmak" adına ileri sürdüğü "önceden kurulmuş uyum-armoni" fikrinin yaratıcılarından biridir: onu telaffuz etmemiştir, hatta karşı çıkmıştır, ancak bu fikrin doğuşunun sebeplerinden biridir -ve bu fikir uyarınca her şey, ruh ve vücut, hayat ve madde, gök ile yer, önceden bir saat gibi kurulmuş bir birliktelik ve düzen içinde işliyordur. Bach "önceden kurulmuş armoniye" gerçekten inandığını hissettiren eserler verdi. Seslerin düzeni ile varlıkların düzeni tam tamına çakışıyordu bu eserde. Ve diyelim ki bununla Batı müziğini başlattı... Onunki "uyumsuzluğun" bir ertelenmesiydi ve erteleme olmaksızın tarih denen şey mümkün değildir. Uyumsuzun müzikte mümkün olduğunu fark etmek için Bach'ın "ertelediği" şeyin ancak 20. yüzyılda mümkün hale geldiğini tasavvur etmek gerekir. + +-Aslında galiba şunu demek istiyorum: Spinoza akıldışını üç yüz yıl boyunca erteledi... Çünkü onun döneminde çok can yakıcı varoluş problemleri sorulmaya başlamıştı (mesela Pascal)... Batı felsefe tarihi hem akıldışıyla aklın diyalektik karşıtlığı ve mücadelesi olarak kavranabilir, hem de çok daha gerçekçi biçimde, Spinozist "ertelemenin" süresi olarak anlaşılabilir. Takdir edersiniz ki tarih ertelemeler olmasa kavranabilir bir şey değildir. + +-Aynı şekilde Bach da "uyumsuzu" erteledi -Nereye? Ne zamana? Belki Beethoven'e kadar, ama daha da ötesi, Schönberg'e kadar... Onun ertelediğiyle karşılaştığımız anda Batı müziğinin tarihi kapanmıştır -artık Messiaen'in kuş seslerinden ve kodlarından, Boulez'in "salkım seslerinden" medet umuyoruz... Müzik artık "sesi" keşfetmek zorunda kalmıştır... + +-Bir tarihe sahip olan her şeyin "ertelenmiş" olması gerektiği o kadar açıktır ki, Spinozacı tarzda bir "duygular tarihi" yazmayı planlasak müziğin irade olarak tarihini (Schopenhauer) yazmak zorunda kalabiliriz... Akıl da ertelendikçe diyalektik bir karakter kazanır gerçekten (Hegel)... Ve Nietzsche'nin fark ettiği şey, ertelenmesi mümkün olmayan şeydi: Yani Hayat... + +-Spinoza'nın De Affectibus'u hala bir Ur-Text olarak var bir köken-metin, ve neyi ertelediğimizi anlatıyor bize... Tıpkı Bach müziği gibi... Karşılaşmaları (ki onları yan yana getirebiliriz) bize ne verirdi, bunu hiçbir zaman öğrenemeyeceğiz... Ancak artık bir şeyleri ertelemeyeceğimiz bir çağda olduğumuzu biliyoruz -bir erteleme olarak sosyalizm ya da başka bir şey, mesela aşk, mutluluk vesaire... + +-Giderek "erteleme" kendini bir "gecikme" olarak duyurmaya başladı... Sanatın bir tarihi var, çünkü Doğa onu zaten yaparken (kuşların ötüşü, arının haberleşmesi, örümceğin ağı) biz onu "gecikerek", yani üzerinde "düşünerek" yapmak zorunda kaldık... Yani bu gecikmenin kendine özgü bir değeri var -ve biz bu değere bilinç, akıl filan gibi adlar takmışız... Giderek "Tarih" denen şeyin bir gecikmeler manzumesi olduğunu bile söyleyebiliriz sanırım... + +| + | + + + | + | + + | [[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=5,9,0,0,1,0.html][arama]] | | [[https://www.korotonomedya.net/kor/rss.php%EF%B9%96all.rss][rss-feed]] | | [[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=0,5,0,0,1,0.html][bize yazın]] | | [[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=5,8,0,0,1,0.html][harita metot]] | | [[https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96en.html][ENGLISH]] | + +| + +| + + + -- cgit v1.2.3