<br>

''Bugün işçi sınıfı, yeni bir devrimci öznelik kurabilmek için fazla dar bir kavram. Sadece işçi sınıfı değil, entelektüel emek, hizmetler ve köylülük de gerekiyor…''

Bugün, “fetret devri” diyebileceğimiz “yönetimsiz” bir dönem yaşıyoruz, yani moderniteden post-moderniteye, modem ulus-devlet rejiminden emperyal rejime geçiyoruz. Bu geçişi tam olarak kavramak herkes için, hatta elitler, büyük patronlar, emperyal aristokrasi dediklerimiz için dahi son derece zor. Elbette, küreselleşme gibi bazı koşullar verili, ama ne olacağını tam olarak bilemiyoruz. Yine de öngörebileceğimiz bazı şeyler var. Örneğin, Bush’un ikinci dönemi boyunca, Amerikan politikalarının radikal bir değişim geçirerek Irak savaşını kabul etmemiş olan ülkelere açılacağını sanıyorum, ittifaklar oluşturularak, kapitalizmin ortak büyük çıkarları için “anayasal” bir çözümün arandığı, dolayısıyla Birleşmiş Milletler’in ve müdahale güçlerinin, yani küresel polisliğin yeni bir biçim aldığı “çok yanlı” bir rejimin oluşturulacağını düşünüyorum. Ondan sonra, bu müttefikler tutarlı ve bütünlüklü bir jeo-politikayı tanımlayacaklardır.

Proletarya kavramı biraz negatif. Muğlak bir kavram. Her ne kadar değerler üretiminin temel kavramıysa da, biçimlenmemiş bir kavram. Proletarya diktatörlüğünden söz ediliyor, çünkü bir öncüyle bağlantılandırılmadığında, proletarya kavramı tamamen anarşist hale geliyor. Çokluk, tek tek bütün kişilerin işlevleri arasındaki ilişkilerin toplumsal hayatın temel esaslarını oluşturduğu bir ağ, bir şebekedir, iktidarın çokluğa ihtiyacı vardır. Ama çokluk, iktidar tarafından engellenir, kısıtlanır.

<br>

Harika örnekler var: Devletin temel iktidarı olan savaş yapmayı onun elinden almaya çalışan, toplumun geneline yayılan savaşa karşı hareketler… Örneğin ispanya’da, 11 Mart saldırısından sonra, insanlar özerk bir şekilde, siyasal ufku dönüştüren şebekeler oluşturdular –tıpkı Madrid Komünü gibi. 2001’de, Arjantin’de, farklı toplumsal tabakalar birlikte örgütlenmeyi başardılar ve <em>“Que se vayan todos!”</em> (“Hepsi çekip gitsinler!”), <em>“Temsil edilmekten usandık!”</em> dediler. Bu, anarşik, başkaldırmacı bir şey değildi, iktidarın yapılanmasının sonu da değildi, ama ona mutlak demokrasi biçimi vermenin bir imkânıydı. 1995 ve 96 yıllarında, Paris’te metro çalışanlarının sırf kendi korporatist çıkarlarını savunmak için değil, Juppé’nin Sosyal Güvenlik reformuna karşı çıkmak isteyen yurttaşların bütününü de dahil eden mücadeleleri de böyle. Hayatlarının bir parçası olan bir şeye dokunuluyordu. Bildik özel-kamusal ayrımının yanında, “komünal” fikri de bu. Bu, aynı zamanda, ekonomi-politiğin de bir eleştirisi.

Özel olan, ürettiğimiz her şeyin temelindeki bu komünal unsuru yadsıyor: Bu yapı, yurttaşlığa, topluma, onun hareketlerine, eğitim düzeyine, ortalama ömür süresine, iç örgütlenmesine, diyaloğa, dilin özgünlüğüne, yani zenginliğin yaratılmasında zaruri olan her şeye uzanıyor. Bugün sadece ulus-devletin, kamunun sağlayabileceği büyük araçlara ihtiyacımız var. Ama bir o kadar da tekilliklerin, özgüllüklerin kapasitesinin sağlayabileceği yaratıcılığa ihtiyacımız var. Sağlığın ya da enerjinin özelleştirilmesinden yana olduğum anlamına gelmiyor bu. Ancak, bu büyük kamusal gerçeklikleri ortak, komünal gerçekliklere dönüştürmek için çalışabileceğimize ve çalışmamız gerektiğine inanıyorum. “Kamu” bizatihi demokratik bir şey değildir, kapitalizmin demokrasisidir.

El Kaide, bildiğim kadarıyla, son derece modern bir savaş örgütlenmesi biçimi, aynı zamanda bir iletişim ve toplumsal örgütlenme biçimi de olan ağ şeklinde faaliyette bulunuyor. Ama en absürd ve en iğrenç bir şekilde, dini ve ideolojik Merkezi Birlik komuta biçimlerini tekrarlıyor. El Kaide, bir millet, dini bir millet. Bu millet, bu halk, bu savaş birlikleri biçimleri özneliği yadsıyor. El Kaide ile özgürlüklerin inşası diye bir şey söz konusu değil.

<em>Essaim</em> adında küçük bir trajedi yazdım, bu yıl Paris’te, Colline tiyatrosunda sahnelenecek. Savaş araçları dışında direnme yolları arayan bir kamikazenin hikâyesi. Kamikaze, dayatılan, zoraki şiddetin yoğunlaşmasıdır, direnme araçlarından mahrum bırakılmış bir insanlığın korkunç işaretidir. Bu ikisi arasında bir bağlantı olduğunu sanıyorum.

Değişiklik denemez, ama güçlendirdi. Emperyal iktidar için savaşın temel meşrulaştırıcı bir enstrüman haline geldiği kanısındayım. Aynı zamanda, imparatorluğun çeşitli elitleri arasında <em>a priori</em> bir fikir birliği olduğunu da düşünmüyorum. Oldukça kuvvetli ayrışmalar da var, emperyal aristokrasilerin içinde dahi, hatta çokuluslu gruplarla bile çeşitli çelişkilere düşen ABD’nin yıkıcı tek yanlılığının ötesinde ayrışmalar söz konusu. Aynı zamanda, bu yeni iktidar alanında meydana gelen açık ya da yeraltı mücadelelerinin ilk tecrübeleri de ilginç veriler sunuyor bize. Öncelikle, hayatın yeniden üretiminin siyasal koşullarının denetiminde demokrasinin yeni bir ifadesi talebinde. Sonra, sınırların kaldırılmasını ve evrensel bir yurttaşlığı arzulayan, ulusal çerçevenin ötesinde hareketlerin gelişiminde. Nihayetinde, bu eylemler, sürekli teknolojik devrim sonucunda öznelerin mülkü haline gelen üretim araçları sayesinde üretilen zenginliği yeniden ele geçirmeyi amaçlayan bireyleri ve çoklukları angaje ediyorlar. Gerçekte, sadece “komün”, Spinoza’nın kullandığı anlamda “ortaklaşmacılık” imparatorluğa karşı koyabilir.

İç güvenlik teması aşağı yukarı bütün ileri Batı toplumlarında ağırlık kazandı; içinde bulundukları derin krizde yönetici elitler için mükemmel bir şantaj bahanesi oldu. Çoğunluğun sözde güvenliği, binlerinin yolsuzluklarını ve kokuşmasını büyük bir güvenlik içinde maskeleyen bir tür fetiş oldu. Çok açık ki, bugün ortaya çıktığı şekliyle güvenlik temasının Hobbes’un tarif ettiği doğal toplum içindeki güvenlik meselesiyle ortak bir yanı yok: Bugün, güvenliğin temelinde, herkesin herkese karşı savaşı değil, birkaç kişinin çokluğa karşı savaşı söz konusu. Güvenlik, genel iradenin yerini aldı.

<br>

Güvenlik saplantısı, su götürmez bir şekilde imparatorluğa has bir pratiği açığa çıkarıyor. Söylediğim gibi, imparatorluk, bugün, savaşı dünya toplumunu düzenleyici bir güç haline getirdi. Güvenlik konusu bu projeye bağlı. Ve günümüzde savaş bir polis operasyonuna dönüştüğüne göre (bunun içinde düşman da “halk düşmanı” oluyor), güvenlik ile savaş, polis ile savaş arasındaki fark sadece niceliksel bir fark haline geldi. “Düşük yoğunluklu savaş” ile “yüksek yoğunluklu polis operasyonu” durumlarının birbirine karıştığına bugüne kadar da tanık olmadık mı? Örneğin, İsrail-Filistin çatışmalarında ya da Cenova’daki G8 karşıtı gösterilerin bastırılmasında… Güvenlik konusu, savaşı oluşturan iktidarın tek yanlı niteliğiyle çok sıkı bağlantılı.

Foucault öldüğünde Paris’teydim; düşüncelerini neoliberal görüşün öncülleri olarak sunma maksadıyla onu anti-Marksistleştirme doğrultusunda yapılan güçlü baskıları çok iyi hatırlıyorum. Oysa, yirmi küsur yıl sonra, aslında, çok zeki bir şekilde Marksist bir revizyonist olduğu fark ediliyor. Bugün işçi sınıfı, yeni bir devrimci öznelik kurabilmek için fazla dar bir kavram. Devrimci özneliğe, buna dahil olabilme kapasitesindeki herkesi dahil edebilmek için, sadece işçi sınıfı değil, entelektüel emek, hizmetler ve köylülük de gerekiyor… Bir anlamda Foucault bu gerçekliği öngörmüştü. Sermayenin iktidarının, işçilerin hayatını fabrikada denetlediği gibi, bütün toplum üzerinde etkili olduğunu görmüştü. 1960’lı yıllarda, Torino’da yaşarken, şehrin bütün organizasyonunun Fiat fabrikasına göre düzenlenmiş olduğunu hatırlıyorum: Bütün kent bu fabrikaya göre işliyordu…

İtalya’da 70’li yıllarda ortaya çıkan Marksizmin soldan revizyonizmi (örneğin, işçi otonomu deneyimi) tarafından bu gerçeklerin sadece teorik düzeyde değil, asıl önemlisi, alan üzerinde de, pratikte de anlaşıldığını düşünüyorum. Ev işgallerini, ulaşım araçlarında, okullarda toplumsal hareketleri, kira, fatura grevlerini vesaire ortaya çıkaran da bu oldu. 1970’li yıllardaki İtalyan mücadele hareketlerinin çok büyük bir teorik içeriğe sahip olduğunu da unutmamak gerek. Bence Foucault, başka akımların politik biçimde yorumlamayı başardığı şeyi teorik düzeyde gören bir kişiydi; dolayısıyla da bu komünist postmodernizme tamamen dahildir.

Bu “seyyarlık” ya da “bağsızlık” birkaç anlam taşıyor. Çoğu zaman, proletaryanın sefaletinin yeni biçimini yansıtıyor. Bununla birlikte, “fordist” emek gücünün kendisini boğan inzibat rejimlerinden kurtulma arzusuna da tercüman oluyor. Post-fordist emek organizasyonunda ve değer üretim rejimlerinin postmodern boyutunda, “bağsızlık”, kapitalist sömürünün vahşetinin en mükemmel ispatıdır. Genellikle, “bağsızlık” giderek daha fazla entelektüel emeği ya da daha geniş olarak gayrımaddi emeği çağrıştırıyor. Maddi olmayan ürünler üretenler artık kapitalistlerin tekelinde olmayan üretim aracını bedenlerine, beyinlerine sokmuştur: Bugün bu konumdakiler, kendilerini yeniden üretmenin araçlarına sahiptir. İşçi sınıfının yok olmasından doğan bu entelektüel proletaryayla birlikte ilk dönüm noktası yaşanıyor ve işte burada çokluk oluşuyor. Dolayısıyla işte burada, bu uç noktadaki geçişten (entelektüel güç ve yoksulluğun birbirine girdiği bir geçiş) itibaren arzu kendini ifade etmeye başlayabilir. Karşı-imparatorluk’un şekillenmeye başlamasını da ancak burada görebiliriz.

Firar, kaçma, toplu göç –bunlar olumsuz çareler değil, imparatorluğun “dışarısı” yok, çünkü imkân dahilindeki bütün uzamları daha baştan içine alıyor: Dolayısıyla da göç, bireylerin çokluğu oluşturan tekilliklerin bilincinin içinde oluşuyor. Göç, sadece “başka yere gitmek” değildir. Eğer öyle olsaydı, “hiçbir yere gitmek”e, bir olmayan-yer arayışına indirgenirdi. Tam tersine, toplu göç varlığın bir artı-değeridir; yaratıcılığın, buluşun ve pozitif önerinin gücünü temsil eder. Dolayısıyla topluluğun, işbirliğinin gücü, “kolektif bireyler”in oluşumu söz konusudur. Toplu göç, ortak aklın, yani ortak zekâ ve gücün yeniden ele geçiriliş ânıdır. Toplu göçün figürleri mutlaka retorik değildir, tam tersine. Oy kullanmamak, sınırları aşan dayanışma bağları geliştirmek, vekâleti, temsiliyeti reddetmek, ortak ifade alanları kurmak, evrensel, genel talepler saptamak –ve bunları gerçekleştirmek için mücadele etmek–, bütün göçmenler için evrensel yurttaşlık hakkı talebinde bulunmak, entelektüel mülkiyetin kaldırılmasını istemek –çünkü düşünce ve yaratım herkese aittir… İşte bütün bunlar toplu göç dediğim şeyin unsurları.

Karşı-İmparatorluk cumhuriyetçidir, ama dikkat edin, “cumhuriyet”ten özellikle Fransa’da olduğu gibi, solcu ulusal-popülist düşünceye bahane oluşturan biçimi anlamıyorum. Cumhuriyet, harfiyen, “komünal” güçtür. Daha doğrusu, Cumhuriyet bir mutlak demokrasi projesidir ve dolayısıyla da ortak paydanın, “komün”ün doğrudanlığını ortadan kaldıran hiçbir yabancılaştırıcı aracının bulunmadığı özgürlük ve eşitlik iddiasıdır, içkinlik ufku cumhuriyetçidir, yani aşkın ya da deneyüstü olan bütün yanılsamaların reddidir.

Çokluk derken, doğrudan demokrasi ya da hükümetsiz bir anarşik biçimi kastetmiyorum. Çokluk, bir karşı-İmparatorluk kurma kapasitesine sahiptir. Bu kapasitenin olgusal düzeyde nihayetlenmesi için de yaşadığımız krizin daha da derinleşmesi –ki o da gecikmeyecektir– imparatorluğun ontolojik yozlaşmasının küresel piyasanın dev ekranına yansıması gerekiyor. Aslında, hepimizin bilinçlerimizde doğduğunu hissettiğimiz bu uyanmanın nihayet tamamen açığa çıkması gerekiyor.

Belki de, aslında, bu kitabı tamamladığımızda, harekete beslediğimiz umut bugünkünden fazlaydı. Alternatif küresel hareketin krizde olduğu görüşüne katılıyorum. Düşünce, teori, öneri krizi… Ancak, hareketlerin döngüleri vardır. Ve öyle sanıyorum ki, imparatorluk, egemenliğe dair söylem, bu dönemde olup bitenler geri dönüşü olmayan şeyler.

<br>

<em>Negri ve Hardt çok ses getiren “İmparatorluk” kitabının devamını getiren “Çokluk”u Humanité gazetesine anlatmışlardı…</em>

</quote>

<strong>Hardt:</strong> Modernitenin sonlarında, başlangıcındaki meselelerin tekrarına tanık oluyoruz, örneğin, savaş konusunda. Modernite, egemenlik ve savaş meselesiyle ve Hobbes’la, Descartes’la başladı. İçinde bulunduğumuz modernitenin krizi, gezegen ölçeğinde bir içsavaşa eşlik ediyor. Nasıl ki Fransız devrimi antik demokrasi fikrini benimseyip yerleştiremezdiyse, biz de modern ulusal demokrasi kavramını tekrardan alıp dünyaya öneremeyiz. Demokratik bir Dünya Devleti yaratmak istemenin bir mânâsı yok. Bu, Fransız devrimcilerinin ulusal bir site yaratmak istediklerini söylemelerine benzer. Babeuf’ü tekrar etmek ya da Atina’yı yeniden kurmak değil söz konusu olan, amaç demokrasiyi yeniden icat etmek.

<strong>Negri:</strong> Elbette! Marx söz etmeye başladığında işçi sınıfı komünist miydi? Bütün dünya üzerinde yüz bin kişi kadar değil miydi? Bizim sözünü ettiğimiz çokluk, daha şimdiden nicel olarak çok daha geniş. İşçi sınıfı komünistti, ama başka şeylerdi de. Almanya’da, 1933 ve ‘45 arasında, başka bir şeydi; İtalya’da 1940’lı yıllarda, Fransa’da çeşitli dönemlerde başka şey oldu. ABD’de hiçbir zaman komünist olmadı. Bu bir irade ve istek meselesi değil, komünist potansiyellerin neler olduğunu anlama meselesi. Ve benim bakış açıma göre, çokluğun komünist potansiyelleri, Marx’ın teorisini yaptığı dönemdeki işçi sınıfının komünist potansiyellerinden son derece daha fazla.

<strong>Hardt:</strong> Kitapta komünizmden çok fazla söz edilmiyor ama, komünizmin bütün temaları işleniyor, işbölümünün eleştirisi, özel mülkiyetin eleştirisi, yeni bir emek özneliği önerisi… Bir komünist önerinin ve tahlilin bütün unsurları var. İşçi sınıfının en önemli teorik ve pratik anahtarlarından biri, bir sınıfı sınıf haline getiren sınıf bilinci.