diff options
| author | Alber <alber@edu.wll.im> | 2024-02-12 05:29:20 +0000 |
|---|---|---|
| committer | Alber <alber@edu.wll.im> | 2024-02-12 05:29:20 +0000 |
| commit | c0a1b97c2d6bfa18aa7fbed3fd5a8ec408db1a72 (patch) | |
| tree | ec9c23ed6732759a4453df67c81ea50ea3bf8df5 /r/re | |
| parent | f4cef87feb3fa6a51594403f787bf5fb9d7763f3 (diff) | |
HTML: /library/roportaj-elestirel-teorinin-isbirligi-baglamlari0 #63
* 2024-02-10T15:32:59
oscar naegt çevirisi devam edeceğim
-- alber
* 2024-02-11T00:37:10
düzeltme
-- alber
* 2024-02-12T05:29:08
oscar negt ile frankfurt okulu üzerinine diyologlar
-- alber
Diffstat (limited to 'r/re')
| -rw-r--r-- | r/re/roportaj-elestirel-teorinin-isbirligi-baglamlari0.muse | 1 |
1 files changed, 1 insertions, 0 deletions
diff --git a/r/re/roportaj-elestirel-teorinin-isbirligi-baglamlari0.muse b/r/re/roportaj-elestirel-teorinin-isbirligi-baglamlari0.muse new file mode 100644 index 0000000..12333c8 --- /dev/null +++ b/r/re/roportaj-elestirel-teorinin-isbirligi-baglamlari0.muse @@ -0,0 +1 @@ +<html><head><meta content="text/html; charset=UTF-8" http-equiv="content-type"><style type="text/css">ol{margin:0;padding:0}table td,table th{padding:0}.c1{padding-top:0pt;padding-bottom:0pt;line-height:1.15;orphans:2;widows:2;text-align:left;height:11pt}.c0{color:#000000;font-weight:400;text-decoration:none;vertical-align:baseline;font-size:11pt;font-family:"Arial";font-style:normal}.c2{padding-top:0pt;padding-bottom:0pt;line-height:1.15;orphans:2;widows:2;text-align:left}.c5{background-color:#ffffff;max-width:451.4pt;padding:72pt 72pt 72pt 72pt}.c3{background-color:#ffffff;font-size:15pt;color:#1a0dab}.c4{color:inherit;text-decoration:inherit}.title{padding-top:0pt;color:#000000;font-size:26pt;padding-bottom:3pt;font-family:"Arial";line-height:1.15;page-break-after:avoid;orphans:2;widows:2;text-align:left}.subtitle{padding-top:0pt;color:#666666;font-size:15pt;padding-bottom:16pt;font-family:"Arial";line-height:1.15;page-break-after:avoid;orphans:2;widows:2;text-align:left}li{color:#000000;font-size:11pt;font-family:"Arial"}p{margin:0;color:#000000;font-size:11pt;font-family:"Arial"}h1{padding-top:20pt;color:#000000;font-size:20pt;padding-bottom:6pt;font-family:"Arial";line-height:1.15;page-break-after:avoid;orphans:2;widows:2;text-align:left}h2{padding-top:18pt;color:#000000;font-size:16pt;padding-bottom:6pt;font-family:"Arial";line-height:1.15;page-break-after:avoid;orphans:2;widows:2;text-align:left}h3{padding-top:16pt;color:#434343;font-size:14pt;padding-bottom:4pt;font-family:"Arial";line-height:1.15;page-break-after:avoid;orphans:2;widows:2;text-align:left}h4{padding-top:14pt;color:#666666;font-size:12pt;padding-bottom:4pt;font-family:"Arial";line-height:1.15;page-break-after:avoid;orphans:2;widows:2;text-align:left}h5{padding-top:12pt;color:#666666;font-size:11pt;padding-bottom:4pt;font-family:"Arial";line-height:1.15;page-break-after:avoid;orphans:2;widows:2;text-align:left}h6{padding-top:12pt;color:#666666;font-size:11pt;padding-bottom:4pt;font-family:"Arial";line-height:1.15;page-break-after:avoid;font-style:italic;orphans:2;widows:2;text-align:left}</style></head><body class="c5 doc-content"><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Röportaj: Eleştirel Teorinin İşbirliği Bağlamları</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Minik bir Ön Sunuş:</span></p><p class="c2"><span>Sevgili Okurlarımız,bu diyologların/metin’in aslı almancadır.Fakat aslı olan metini bir türlü bulamadım.Bundan sebep radical philosophy’den </span><span class="c3"><a class="c4" href="https://www.google.com/url?q=https://gsll.unc.edu/langston/&sa=D&source=editors&ust=1707581590284847&usg=AOvVaw1BJCn_gy5jthAiqVDf1ZtK">Richard Langston</a></span><span> çevirisini kulandım.İyi okumalar</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Johan F. Hartle: Sizin ve Alexander Kluge'nin geliştirdiği Eleştirel Teori'nin olanaklarını tartışmak istiyorum. Bu amaçla, biyografinizden birkaç noktayı yeniden oluşturmanızı istemek isterim. Frankfurt'taki Sosyal Araştırmalar Enstitüsü'ne olan yolculuğunuzu anlatarak ve çalışmanızın Frankfurt Okulu düşüncesiyle nasıl başladığını taslağınızı çizerek başlayalım.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Oskar Negt: Şu anda biyografimin ikinci cildi üzerinde çalışıyorum ve bu bağlamda Göttingen'de hukuk okuma planlarımdan vazgeçip felsefe ve sosyolojiye geçme kararımla ilgili önemli bir rol oynayan şeyi anlatmak istiyorum. Bu iki disiplini, bir yandan normatif geçerliliğin normatif yanıyla, diğer yandan normların oluşumu veya gelişim koşullarıyla ilişkilendiriyorum. Felsefe ve sosyolojiyi aynı anda okuyabilme olanağı, Frankfurt'a gitme kararım için belirleyici oldu. Göttingen'den ayrılmak, oradaki hukuk fakültesinde aldığım derslerden memnundum; çünkü o zamanlar Göttingen, Bockelmann'ın ceza hukuku dersleri ve birçok ünlü profesörle dünyanın en ünlü hukuk fakültelerinden birine sahipti. Ancak bir gün bir arkadaşım bana sordu: Aslında hangi alanda derece alıyorsun? Bu kolay, dedim: Hukuk okuyorum ve aslında hukuk fakültesine kayıtlıyım. Aksine dedi, sen hukuk okumuyorsun, sen hukuk felsefesi okuyorsun. Bu tamamen farklı bir şey. Bunun üzerine yaklaşık iki üç hafta düşündüm ve sonra dedim ki: Haklı. Ben, bireysel vakaları tartışan bir öğretmen olmak için değil, hukuk felsefesi okumak için burada değilim. Hukuk, eğitim hayalimi gerçekleştirmedi. Üstelik, Frankfurt zaten sendikalar gibi konularla ilgileniyordu. Şehir, benim istediğim şeyin çokça bulunduğu bir yerdi. İşçi hareketi ile Eleştirel Teori arasındaki bağlantı, çünkü IG Metall'ın büyük bir kısmı Frankfurt'ta okuyan insanları içeriyordu, orada bir gerçeklik haline gelmişti. </span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: İlerleyen on yıllarda Eleştirel Teori'nin temsilcileri arasında akademik pozisyonlar işgal eden kişiler arasında, muhtemelen işçi hareketi ile güçlü bir ilişkiye sahip olan tek kişi sizsiniz.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Doğru. Peki, neden böyle? Bu yine aile geleneğimle ilgili bir şeydir. Babam, işçi ve asker konseylerinden bu yana SPD üyesiydi. Sürekli olarak beni zorladı. SPD'nin hemen hemen her hareketini yorumladı, örneğin, Godesberg Programı'nı. Frankfurt'ta arkadaşlarımı sendikacılar arasında bulacağım doğal gelmişti.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Bununla Goethe Üniversitesi'nde ve Enstitü'de akademik programdaki pozisyonunuz ve Adorno, Horkheimer ve Habermas ile olan ilişkiniz hakkında bir şeyler söyleyebilir misiniz? Bu ortama nasıl geldiniz?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Bunu detaylı bir şekilde tarif edemeyeceğim faktörlere dayanıyordu birçok şey. Ancak Adorno ile olan iki deneyim, gelecekteki yolculuğumu belirledi. Çalışkan bir öğrenciydim ama seminerlere katılmıyordum. Bir noktaya geldiğimde kendime şöyle dedim: Biriktirdiğim her şeyi kullanarak minnettarlığımı nasıl gösterebilirim? Çok zor bir metin olan Kant'ın "transcendental schematism" adlı metni için bir protokol yazmayı kabul ettim. Bu karanlık bölümün bağlamına tamamen hakim oldum ve sunumu yaptım. Adorno, protokolüm nedeniyle adeta sevinçten çıldırmış bir halde her cümlede başını sallıyordu ve seminerin sonunda bana geldi ve dedi ki: Bu, başarılı bir protokol nasıl yazılır konusunda bir ders oldu. Protokoller, raporlardan daha büyük bir rol oynuyordu çünkü metni anlayıp anlamadığınızı ortaya koyuyorlardı.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">İkinci anı, Senckenberg'deki diğer taraftaki eski enstitüde yaşandı. Orada Marx üzerine bir konferans verdim. Adorno'nun asistanı, vereceğim konferanstan önce metni kontrol etti. Söz konusu asistan, Habermas'tı. Bu benim onunla ilk karşılaşmamdı. Bana oldukça uzun metni geri verdi - ki bu, binlerce kopyada basıldı - ve bir notla birlikte Adorno'nun bunun üzerine daha fazla Marx konferansı vermemiz konusunda anlaştığını belirtti. Hikayenin noktası şu ki, kendimi aslında Frankfurt Okulu düşüncesiyle uyumlu hissettiğim bir çizgide olduğum hissine kapıldım. Bu noktada öğrenimimin tamamen yeni bir aşaması başladı.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Daha sonra bir gün Habermas bana geldi ve dedi ki: Asistan olmak ister</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">İşçilik ve Sosyalist Politika</span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Bir anlığına Habermas üzerinde biraz daha duralım. O, emek ve politika arasındaki ayrımı ele alan paradigmatic makalesini, 'Emek ve Etkileşim', 1968'de yayımladı. 4 Kluge ile yürüttüğünüz çabalar, kamu alanı kavramını üretim kavramına, yani emek ve deneyimin üretim hayatına ait bağlamlarına geri getirme çabası olarak, bu iki alanı sıkıca bir arada tutma çabasıdır. Bu aynı zamanda Habermas'a verdiğiniz bir yanıttır. Çünkü 'yaşayan emek', teorik çalışmanız boyunca önemli bir kavram olarak kalıyor. Belki de bu farklı emek kavramının yorumundan ortaya çıkan gelişmeler hakkında biraz daha konuşabilir misiniz?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Tabii ki. Habermas bana 'Emek ve Etkileşim' makalesini verdi. "Ne düşündün?" diye sordu. (Uzun vadeli bir işbirliği ilişkemiz için iyi bir koruma biçimi olan resmi "Sie" formunu kullanıyorduk.) Farklı düşünce çizgilerini temsil ettiğimizi ve ilişkimizin yine de devam ettiğini söyledim. Emek kavramını etkileşimden ve iletişimden çıkarmak, ondan politik olarak vazgeçmektir. Kavramlarımızı oluşturma şeklimiz de oldukça farklıdır. Birdenbire Habermas'ın 'proletaryan' hakkında konuşurken bunun daha çok estetik bir kategori olduğu izlenimine sahip oldum. 'Proletarya' benim için, kendi geçmişimle yakından ilişkilendirilmiş bir öyküyle doğrudan ilişkilidir. Hayat öyküsü, kategorilerin oluşumunda her zaman rol oynar. Bu, Habermas'ın orta sınıf hayat öyküsü için de geçerlidir.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Bu bağlamda, Kluge ile nasıl kavramsal olarak bir araya geldiniz? Habermas ile bu deneyimi yaşadınız. Habermas ile belirli bir kopukluk yaşandı ve sonra iki çizgi giderek daha da ayrılmaya başladı. 68'in politik deneyimi ve 68'in kamusal alanları perspektifinden yazmak istediğinizi söylediniz ve sonra Kluge ile aniden bir kitap yazma anlaşmanız oldu. Teorik dürtü ve ilginiz oldukça açıktı, yani 'yaşayan emek' ve 'proletarya' kavramlarını hem politik hem de sosyolojik olarak güçlendirmek, kamusal alanı bir yaşam biçimi oluşturan üretim bağlamı olarak ele almak. Kluge nasıl dahil oldu? İlk konuşmalarda ortaya çıkan sinerjiler nelerdi?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Kluge'ye sunduğumda, başlangıçta emek kavramındaki çeşitlilik onu hemen etkiledi. Emek sadece ücretli emek değildir. Hayat bağlamını düşünmek istiyorsak, emeğin zengin ifade araçları adlandırılmalıdır. Hızla, Habermas'ın hayal ettiği söylemsel düşünceden ayrıldık. Tartışma değil, kendi nesnelleştirmeyi, bir özne olarak nesnelleşmeyi ve insanları nesnelerinde tanımayı istiyorduk. Bu büyük ölçüde, reifikasyon boyutuna dikkat ederek Marx'ın Paris Yazmaları'na dayanıyordu, aynı zamanda 'beş duyunun oluşturulması, dünya tarihine kadar tüm geçmişin bir emeği' fikrine odaklanılarak.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Bu, sizinle Kluge'nin birlikte yazdığı kitap olan 'Kamusal Alan ve Deneyim'in tarihini duyusallığın ve insan öznenin üretim bağlamları üzerinden düşünmek için temel bir etki olduğu anlamına mı geliyor?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Ben emeğin tüm alt yapısını, yaratıklılığını kastediyorum. Kluge son derece hevesli bir entelektüeldir. Ona alt yapının Habermas'ta tamamen eksik olduğunu ve bu nedenle doldurulması gerektiğini anlattığımda alev aldı. Ve böylece bu iki kitabı yazmaya devam ettik. 'Kamusal Alan ve Deneyim', proletaryan kamusal alanını ve karşı kamusal alanını geliştirme konusundaki çalışmasıyla bir neslin tamamını etkiledi çünkü 'proletaryan', sadece emek hareketi değil, aynı zamanda alt yapıyı da ifade eder. Kamusal alan, vatandaşa liberal bir platform sunan rasyonel bir form olmaktan çıkar.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Zihninizde, sizin ve Kluge'nin düşündüklerini hayal etmemize yardımcı olun. 'Kamusal Alan ve Deneyim'i yazmaya nasıl karar verdiniz? Paris Yazmaları'nın arka planı ve insan öznenin, üretim ilişkileri tarihine göre anlaşılması gerektiği fikri var. Bugünün perspektifinden bakıldığında, kamu alanı veya kültürel eylem ve üretim bağlamı fikirleri Benjamin'a kadar gidebilir. Onu 'Yazar olarak Yapımcı' ve elbette 'Sanat Eseri' makalesinde bulabilirsiniz. Genel olarak, deneyim kavramının merkezi bir rol oynadığını belirttiniz. Deneyim kavramınız</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Eğer entelektüel profiliniz, belirli bir türdeki akademik eğitimin, akademik felsefenin ve akademik sosyal bilimlerin aleyhine işliyorsa (ki bunlar, Habermas sonrası Eleştirel Teori'nin gelişiminde doğal olarak işlenmiş ve vurgulanmıştır), bu belki de bir tür Eleştirel Teori ve eleştirel entelektüalizmle ilgili bir duruma mı bağlıdır? Daha savunmacı bir şekilde ifade etmek gerekirse, profilinizde bir emir bulunduğunu söyler miydiniz?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Glocksee Okulu ve kişilik oluşumu için diğer kurumsal olmayan ve kurumsallaştırılamayan biçimlerle olan deneyimlerim, entelektüel faaliyetimin temel kaynakları arasında yer alıyor. Bu tutumun başka biyografik nedenleri de var, yukarıda bahsedilen yıl, Alman Sendikalar Birliği'nin federal okulunda Oberursel'de asistan olduğum yıl. Sınavlarıma girmemiştim. Hâlâ bir öğrenciydim. Bu bağlamda, proletaryanın adı altında neyin geçtiğini daha yakından inceleme olanağım oldu. Horkheimer proletaryanın savaşçısı hakkında erken bir makale yazdığında, onu idealize etti. Bu, bir girişimcinin oğlunun isyankar ifadesidir, bunu yapabilecek durumda olan biri. Normal bir işçiyi bir savaşçıya dönüştürmenin ne kadar zaman aldığını gördüm. Eğitim [Bildung] gereklidir. Bir yetiştirme, örnek alarak öğrenme [exemplarisches Lernen] için başka bir kelime, deneyim yoluyla ortaya çıkar. Ancak, inatçılığın kaynakları da vardır ve onlar da dikkate alınmalıdır. Bu nedenle politik eğitim sadece eğitimle ilişkilendirilebilecek tek şey değildir. Özgür sosyalleşme biçimleri için de alanlar olmalıdır. Glocksee Okulu'yla olan deneyimim bunun üzerine kurulu.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Bu iki öğrenme alanı - işçi eğitimi geleneği ve alternatif çocuk yetiştirme ve çocukluk öğrenme biçimleri oluşturma çabalarınız - onları Negt ve Kluge'nin işbirlikçi çalışması için merkezi bir dürtü olarak tanımlar mısınız? Bu kavramı kendisine dayandırdınız. Temelde, Kluge'nin küçük kurumsal boşluklarda kamusal alanla ilgili çalışması, aydınlanma veya öğrenmeyi, bunların doğal olmadığı bağlamlara getirmeye yönelik bir girişimdir. Negt ve Kluge'nin projesinin öncelikle bir eğitim projesi [Bildungsprojekt] olup olmadığını söyler misiniz?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Evet. Bu, demokrasinin istikrarıyla ilgili bir sosyalleşme temeli yaratması nedeniyle bir eğitim projesidir, çünkü demokrasi, öğrenilmesi gereken tek hükümet tarafından düzenlenen sosyal düzendir. Diğer tüm hükümet bağlamları - örneğin otoriter toplumlar - insanları daha fazla eğitime ihtiyaç duymaz hale getirmez. Öğrenmeyi gereksiz kılarlar. Bu bakımdan, bu aynı zamanda demokrasi için bir önkoşul üzerine odaklanır. Demokrasi, korku seviyesi çok yüksekse veya zihinsel önkoşullar yoksa var olamaz.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Geleneksel olarak, zaten güçlü bir humanist geleneği temsil eden öğrenme kavramı, idealist temel prensipleri içerir. Sanırım sizi haksızlık etmiyorum, özel olanın Negt ve Kluge'nin projesinde, bunun açıkça maddeciliği olmak istemesi olduğunu söyleyebilirim. 'Öğrenme ve maddecilik' arasındaki bu çizgi hakkında biraz daha şey söyleyebilir misiniz?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Bu, Habermas'ın projesinden ayrı bir şekilde tasvir edilebilir. Habermas'ın söyleminde, rasyonel vatandaş, politikanın rol modelini oynamaktadır. Kamusal Alan ve Deneyim ile Tarih ve İnatçılık'ta, üretim bağlamları ve öz düzenleyici mekanizmalar, bu vatandaşın yerini alır. Öz düzenleme mekanizmaları, organizmayı ve onun bedensel süreçlerini tanımlar. Bu bakımdan kitap, maddecilik temalarına ağırlık verir. Bu farklar, bir hareket içinde somutlaşır. Muhtemelen yedi veya sekiz yıl önce Münih'teki topluluk koleji'nde bir konuşma yaptığımda, Habermas ve karısı Ute ile birlikte göründü. Sonra akşam yemeğine gittik. 'Analizinizle tamamen aynı fikirdeyim, ancak bir tezinizi tamamen uydurulmuş buluyorum: sistem devrilmez.' dedi. Sonra şunu söyledim: 'Sistemin kararlılığı, henüz bilmediklerimizden hareketle yapılmış bir faraziyeidir. Sistem nasıl değişiyor, bilmiyoruz.' Habermas, benim 80. doğum günümdeki konuşmasına 'Seni küçümsemişim' başlığını koydu ve devam ederek Sokratik yanın, yaşam koşullarını içermekteki tarafı, gerçekten de istikrar, uzlaşı ve diğerlerini içermekteki temel bir faktördür. Bu bağlamda, projem eğitimsel bir çaba olarak değil, aynı zamanda sosyo-teorik bir girişim olarak da görülmüştür.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Ancak, doğru söylüyorsunuz: Kluge ile yapılan kolektif proje, sadece eğitimsel bir proje olarak düşünüldüğünde, eğitim emeği ve sosyalleşme süreçlerinin üst düzey koşulları açısından maddecilik terimleriyle düşünüldüğünde ve aynı zamanda sosyo-teorik bir proje olarak anlaşıldığında, eğitimsel bir projedir. Tersine, sermaye ve emek süreçlerinin toplumsal dinamiklerini analiz eden maddecilik temelli proje, aynı zamanda bireylerin kişiliklerinin ortaya çıkması ve üretim bağlamının dengelemesiyle ilgili süreçlere somut bir şekilde atıfta bulunulduğunda doğru bir şekilde anlaşılabilir.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Eğitimin Materyalist Teorisi</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Eğer entelektüel profiliniz belirli bir türdeki akademik eğitim, akademik felsefe ve akademik sosyal bilimlere karşı çıkıyorsa (ki bunlar doğal olarak Habermas'tan sonraki Eleştirel Teori gelişiminde yetiştirilmiş ve vurgulanmıştır), bu belki de belirli bir Eleştirel Teori ve eleştirel entelektüalizm türüne mi bağlıdır? Daha az savunmacı bir ifadeyle söylemek gerekirse, profilinizde bir zorunluluk gizli olduğunu söyler misiniz?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Glocksee Okulu ve diğer kurumsal olmayan, kurumsallaştırılamayan kişilik oluşturma biçimleriyle olan deneyimim gerçekten de entelektüel faaliyetimin temel kaynakları arasında sayılır. Bu tutumun başka biyografik nedenleri de vardır; örneğin, Alman Sendikası federasyon okulundaki asistanlık yaptığım yıl. Sınavlarıma girmemiştim. Hala bir öğrenciydim. Bu rahatlık, proletaryanın adı altında neyin geçtiğini daha yakından inceleme fırsatı verdi. Horkheimer, proletaryan savaşçısı üzerine yazdığı erken bir makalede onu idealize ettiğinde, bu onun asi bir girişimi, bunu yapma lüksü olan bir girişimcinin oğlunun isyan ifadesidir. Bir işçiyi savaşçıya dönüştürmenin ne kadar zaman aldığını gördüm. Eğitim [Bildung] gereklidir. Bir yetiştirme, deneyim yoluyla gerçekleşen örnek öğrenme [exemplarisches Lernen] için başka bir kelimedir. Ancak inatçılığın kaynakları vardır ve bunlar da dikkate alınmalıdır. Bu nedenle politik eğitim, eğitimle ilişkilendirilebilecek tek şey olamaz. Serbest sosyalleşme formları için de alanlar olmalıdır. Glocksee Okulu'yla olan deneyimim bunun üzerine kuruludur. Eşimle çocuk yapmaya karar verdiğimizde kendime sordum: Hanover'a profesörlük atamam nedeniyle gidersek, çocuklarımızı devlet okullarına mı teslim etmeliyiz? Bu noktada, durumum alternatif bir okul için bir mücadeleye dönüştü.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Öğrenmenin bu iki yönü - işçi eğitimi geleneği ve alternatif çocuk yetiştirme ve çocukluk öğrenme biçimleri çabalarınız - bunları Kluge ile yapılan ortak çalışmanın merkezi bir dürtüsü olarak tanımlar mısınız? Bununla ilgili olarak öz düzenleme kavramını türettiniz. Temelde, Kluge'nin küçük kurumsal nişlerde kamusal alan üzerine çalışması, aydınlanmayı veya öğrenmeyi olağan olmayan bağlamlara taşıma çabasıdır. Negt ve Kluge'nin projesini öncelikle bir eğitim projesi [Bildungsprojekt] olarak tanımlar mısınız?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Evet. Bu, demokrasinin istikrarı ile ilgili bir sosyalleşme temeli yarattığı ölçüde eğitim projesidir, çünkü demokrasi öğrenilmesi gereken tek devlet tarafından düzenlenmiş sosyal düzendir. Diğer tüm devlet bağlamları - örneğin otoriter toplumlar - insanların daha fazla eğitime ihtiyaç duymasına neden olmazlar. Onlar öğrenmeyi gereksiz kılar. Bu açıdan, bu aynı zamanda demokrasi için bir önkoşul üzerine odaklanır. Demokrasi, korku seviyesi çok yüksekse veya zihinsel önkoşullar yoksa var olamaz.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Geleneksel olarak, zaten güçlü bir humanist geleneği temsil eden öğrenme kavramı, idealist temel prensipleri gerektirir. Sanırım Negt ve Kluge'nin projesinin olağanüstü olma sebeplerinden biri açıkça materyalist olmak istemesiydi. "Öğrenme ve materyalizm" arasındaki hat çizgisine dair biraz daha şeyler söyleyebilir misiniz?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Bu, Habermas'ın projesiyle ayrım olarak çizilebilir. Habermas'ın söyleminde, rasyonel vatandaş politikanın rol modelini oynar. Kamusal Alan ve Deneyim ile Tarih ve İnatçılık'ta üretim bağlamları ve öz düzenleyici mekanizmalar, bu vatandaşın yerini alır. Öz düzenleyici mekanizmalar, organizmayı ve bedensel süreçlerini tanımlar. Bu açıdan kitap, materyalist motiflere ağırlık verir. Bu Habermas ile olan farklar bir harekette somutlaşır. Yaklaşık yedi veya sekiz yıl önce Münih'teki halk koleji için bir konferans verdiğimde, Habermas ve eşi Ute ortaya çıktı. Sonra akşam yemeğine gittik. Dedi ki: 'Analizinizle tamamen aynı fikirdeyim, ancak bir tezinizi tamamen uydurulmuş buluyorum: sistem devrilmez.' Ve sonra dedim ki: 'Sistemin istikrarı, henüz bilmedigimiz önyargılardan çıkan bir tahmindir. Sistemin nasıl değiştiğini bilmiyoruz.' Habermas, benim 80. doğum günümde yaptığı konuşmanın başlığını 'Seni küçümsedim' diye koydu ve devamında Sokratik tarafın, yaşam koşullarını içermek gerçekten de istikrar, uzlaşı ve diğerlerini içermenin esas bir faktörü olduğunu söyledi. Bu açıdan, projem sadece bir eğitim projesi olarak değil, aynı zamanda sosyo-teorik bir proje olarak da görüldü.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Ancak haklısınız: Kluge ile kolektif proje, eğitim emeğinin üst koşulları ve sosyalleşme süreçleri açısından materyalist terimlerle düşünüldüğünde ve aynı zamanda sosyo-teorik bir proje olarak anlaşıldığında yalnızca bir eğitim projesidir. Tersine, toplumsal dinamikleri sermaye ve emek süreçlerinin materyalist bir şekilde analiz eden proje, aynı zamanda kişiliklerin ortaya çıkışı ve üretim bağlamlarının dengelemesi ile doğrudan ilgili süreçleri anladığında doğru bir şekilde anlaşılabilir.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Evet. Bu, demokrasinin istikrarı ile ilgili bir sosyalleşme temeli yarattığı ölçüde eğitim projesidir, çünkü demokrasi öğrenilmesi gereken tek devlet tarafından düzenlenmiş sosyal düzendir. Diğer tüm devlet bağlamları - örneğin otoriter toplumlar - insanların daha fazla eğitime ihtiyaç duymasına neden olmazlar. Onlar öğrenmeyi gereksiz kılar. Bu açıdan, bu aynı zamanda demokrasi için bir önkoşul üzerine odaklanır. Demokrasi, korku seviyesi çok yüksekse veya zihinsel önkoşullar yoksa var olamaz.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Geleneksel olarak, zaten güçlü bir humanist geleneği temsil eden öğrenme kavramı, idealist temel prensipleri gerektirir. Sanırım Negt ve Kluge'nin projesinin olağanüstü olma sebeplerinden biri açıkça materyalist olmak istemesiydi. "Öğrenme ve materyalizm" arasındaki hat çizgisine dair biraz daha şeyler söyleyebilir misiniz?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Bu, Habermas'ın projesiyle ayrım olarak çizilebilir. Habermas'ın söyleminde, rasyonel vatandaş politikanın rol modelini oynar. Kamusal Alan ve Deneyim ile Tarih ve İnatçılık'ta üretim bağlamları ve öz düzenleyici mekanizmalar, bu vatandaşın yerini alır. Öz düzenleyici mekanizmalar, organizmayı ve bedensel süreçlerini tanımlar. Bu açıdan kitap, materyalist motiflere ağırlık verir. Bu Habermas ile olan farklar bir harekette somutlaşır. Yaklaşık yedi veya sekiz yıl önce Münih'teki halk koleji için bir konferans verdiğimde, Habermas ve eşi Ute ortaya çıktı. Sonra akşam yemeğine gittik. Dedi ki: 'Analizinizle tamamen aynı fikirdeyim, ancak bir tezinizi tamamen uydurulmuş buluyorum: sistem devrilmez.' Ve sonra dedim ki: 'Sistemin istikrarı, henüz bilmedigimiz önyargılardan çıkan bir tahmindir. Sistemin nasıl değiştiğini bilmiyoruz.' Habermas, benim 80. doğum günümde yaptığı konuşmanın başlığını 'Seni küçümsedim' diye koydu ve devamında Sokratik tarafın, yaşam koşullarını içermek gerçekten de istikrar, uzlaşı ve diğerlerini içermenin esas bir faktörü olduğunu söyledi. Bu açıdan, projem sadece bir eğitim projesi olarak değil, aynı zamanda sosyo-teorik bir proje olarak da görüldü.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Ancak haklısınız: Kluge ile kolektif proje, eğitim emeğinin üst koşulları ve sosyalleşme süreçleri açısından materyalist terimlerle düşünüldüğünde ve aynı zamanda sosyo-teorik bir proje olarak anlaşıldığında yalnızca bir eğitim projesidir. Tersine, toplumsal dinamikleri sermaye ve emek süreçlerinin materyalist bir şekilde analiz eden proje, aynı zamanda kişiliklerin ortaya çıkışı ve üretim bağlamlarının dengelemesi ile doğrudan ilgili süreçleri anladığında doğru bir şekilde anlaşılabilir.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Yönlendirilmemiş direniş veya direnç kapasitesiyle ilgili potansiyeller bulunmaktadır. Bazı inatçılık ve direniş biçimleri özgürleşmeye yol açmaz, diğerleri ise yapar. Hangi inatçı gelişim anlarını - veya inatçı öznel potansiyelleri - çağımızın tipik olarak düşündüğünüzü düşünüyorsunuz? History and Obstinacy'i yayınladıktan 37 yıl sonra bu ayrımı nereye koyuyorsunuz?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Bugünkü durum, bir süredir kullandığım bir kavramla ilişkilidir, yani 'erozyon krizi'. Bu, bir zamanlar bağlar üreten yapıların gevşediği anlamına gelir. Yapısal bağlar ve bağlılık kaybolur ve kaybın korkusu doğal olarak inatçılığa bağlıdır: Bir şey kaybediyorum. Özne, bir tür yeni özmerkezcilik yönünde hareket eder, böylece topluluk fikri ortadan kaybolur veya parçalanır. Bu düzeyde, özgürleştirici güç kaybolur, inatçılık sıkışır ve bu nihayetinde atomizasyona yol açar.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Kitabınızın başlığından kavramı nasıl yeniden inşa ettiğiniz şekliyle, inatçılık sonunda dışsal bir şeyi tanımlar gibi görünüyor. Sermayenin süreçleri, iş koşulları dahil, özne türlerini oluşturur, ancak bir de dışında kalan proletarya direniş ve inatçılık kapasiteleri vardır. Çağımızın yaygın bir tezi, post-Fordizm altında sermayenin artık dışsallığı bilmediğidir, çünkü neoliberal kapitalizm tüm öznel yetenekleri ve potansiyelleri içselleştirebilir. History and Obstinacy'de ileri sürülen modeli sorguladığını söyler misiniz? Sermayenin artık herhangi bir dışsallığı bilmediği epokal tezi ne kadar benimsersiniz?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Epokal tez kısmen doğrudur. Kapitalizmin potansiyelleri, Marx'ın kendisi asla hayal edemeyeceği bir şekilde derinlemesine yayılmıştır. Komünist Manifesto'da, sermaye üretiminin muazzam dinamiklerini tanımlamak için bir piramit kıyaslaması kullandı. Bu, argümanı için büyük bir fark yarattı. Kapitalizm, sanki insan gelişiminin toplam potansiyelini, yapay zeka dahil, bir tür şekillendiriyormuş gibi, Marx'ın uzak bir şekilde hayal edemeyeceği bir şeydi. O, kapitalizmin üretken dinamiklerini ele aldı, ancak onun bütünleştirici dinamiklerini ele almadı. Kapitalizmin bu olumlu, bütünleştirici tarafı kendini imha öğeleri içerir çünkü bu, öznel potansiyellerin amaçlarını ve hedeflerini koruyan bir yaşam düzenine yol açmaz. Bu, Adorno'nun 'Yarı Eğitim Teorisi' adlı makalesinde 'bir ben olmadan kendini koruma' olarak adlandırdığı bir figürle, çağdaş kapitalizmin öznel koşullarını belirtmek için kullanılabilir.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Sosyallik Üzerine</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Şu anda toplum analizi konusunda nasıl bir çaba içindesiniz? Üzerinde çalıştığınız şey nedir?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: 1972 ile 1982 yılları arasındaki derslerim 680 saatlik ses kaydında bulunuyor. Hans-Böckler Vakfı, bunları düzenlemem için destek sağladı. Bu dersleri, Plato'dan Freud'a uzananları, bir sosyal bilimler felsefesi başlığı altında üç cilt halinde yoğunlaştırmak istiyorum [Gemeinsinn]. Bu, giderek daha fazla önem kazanıyor gibi görünüyor. Çağdaş toplumda birey ile toplum arasındaki dengeli ilişki basitçe bozulmuştur. Artık diyalektik yok, bunun yerine dengesizlik var. Toplu çıkarlar artık bireysel çıkarların toplamından kaynaklanmıyor. Mandeville'in "özel kusurlar, kamusal yararlar" ilkesi yanlıştır.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Şu anda topluluk ve sosyal yaşantıya dokunuyorsunuz. Bu, Kluge ile yaptığınız işbirliğini yansıtıyor. İşbirliği biçimi, işbirliğini yaşayan emeğin temel bir özelliği olarak sunuyor. Bu bağlamda ilişkilerin emeği [Beziehungsarbeit] ve üretken emeğin birbirinden ayrılamayacağını savunuyorsunuz. Kluge'nin Württembergischen Kunstverein'deki sergisi 'Gardens of Cooperation' adını taşıyordu. İşbirliği biçimleri bu bahçelerde filizlenir ve çoğalır. Bu işbirliği biçimleri, topluluğun gelişimi için modeller midir?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Kluge, işbirliğine büyük önem veriyor, ancak benim için işbirliğinin amacı da düşünülmelidir. Alexander Kluge-Jahrbuch'unun Kooperation [İşbirliği] başlıklı son cildini düşünün. İçinde tasarlanan işbirliği, benim tadıma göre çok kısaltılmış ve teorik olarak eksiktir. Yerel ve spontane işbirliği biçimleri ile daha geniş hedefler arasındaki diyalektik düşünülmezse, yalnızca felaketler üreten bir işbirliği bağlamına sahip olursunuz. İşbirliği kendisi çözüm değildir.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Amaç belirlemenin, işbirliğinin geçerlilik ve örneklik kazanmasına izin veren bir prensip olarak adlandırdınız. Tekrar sizinle Kluge arasındaki işbirliğini, Eleştirel Teori projesini ilerletme amacı ve düşüncesiyle bağlantılı olarak ve deneyim bağlamına geri dönerek düşünelim. Bu işbirliği, özneliğin açılmasıydı, Habermas'ın dediği gibi, gelişmiş bir proje içinde kendi izini taşıyan bir tür spontan - hatta sürealist - etkileşimdi. Her durumda, işbirliği, özgürleşmenin bir modeli olabilmek için birçok gereksinimi karşılamalıdır. Bu olabilmesi için işbirliği hangi yönleri içermelidir?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Örneğin, karşılıklı yardım fikri yeniden daha büyük geçerlilik kazanmalıdır. İşçi hareketi geleneğinde, kendi kendine yardım biçimleri esastır. Örneğin, Kropotkin'i düşünün. Ne yazık ki, tüm bu biçimler devrim için sürdürülemez olarak kabul edildiği için ortadan kaldırıldı. Aynı zamanda, işçi hareketinin merkezi örgütlenme biçimleri olan kooperatifler ve dernekler de esastır ve bunu sosyal yaşantının tarihindeki ikinci cildimde göstermeye çalışıyorum. Fikirleri ortadan kaldırma tarihi, gerçekliğin yanlış bir tanımına yol açar. Belirli davranışların gerçeklikten yoksun olduğu iddiasıyla dışlamalar, yanlıştır. Hatta sosyolojik fantezi de dahil olmak üzere, hayal gücü hâlâ büyük bir rol oynar. 1968 tarihli Soziologische Phantasie und exemplarisches Lernen (Sosyolojik Fantezi ve Örnek Alınacak Öğrenme) kitabımın hâlâ zaman zaman hatırlandığına seviniyorum. Kitabın, toplumsal ilişkilerin yaratıcılığını serbest bırakma konusundaki argümanını hâlâ sürdürdüğümü düşünmek istiyorum.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Kapanış olarak, çalışmanızın kabul edilme şekli hakkında biraz konuşmak isterim. Düşüncelerinizin, sadece Almanca konuşulan dünya değil, aynı zamanda yurtdışında da özellikle önemli olan kabul dalgaları neler oldu? Çalışmanızın kabulünü tetikleyen ve hatta yönlendiren önemli yayımcılar kimlerdir?</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Zaten Kamusal Alan ve Deneyim'de, burjuva unsuru artık baskın bir rol oynamadığı bir kavramsal dünya gelişir. Kant'ın derslerini çalışırken aklıma geldi ki, büyük yayınlarını her zaman çok az vakti olduğu için geciktirdi. Derslerini hazırlıyordu. Büyük kapsamlı dersler veren kişinin etkisi, yazılarının etkisinden çok daha büyüktü. Kendi etkimle ilgili olarak burada Hannover'de, on yıl boyunca ders verirken, burada çalışan öğretmenlerin önemli bir kısmını eğittiğimi söyleyebilirim. Başka bir deyişle, etkinlik farklı seviyelerde gerçekleşir.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Hartle: Bu dışında, Kluge ile birlikte kaleme aldığınız işçilik teorinizin Almanca dili ve dışındaki tartışmalarda kabulü için önemli anlar var mıydı? Son zamanlarda yayımlanan Geschichte und Eigensinn - Tarih ve İnatçılık - çevirisi yeni bir kabul dalgası başlattı.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Negt: Tabii ki, okunduğumuz ve tartışıldığımız zaman mutlu oluyorum. Bu her yazar için geçerlidir ve doğal olarak Kluge için de geçerlidir, o da şimdi birçok sergi düzenliyor. Ancak doğru söylüyorsunuz: çeviri, Almanca bilgisi güçlü olmayan okuyucular için yeni bir kabul ve tartışma dalgası başlatacaktır. Doğal olarak, yeni yorumlar da üretecektir. Tarih ve İnatçılık şu anda post-Marksizm ve 80'lerin Batı Marksizm modelleriyle birlikte bir bağlama yerleştiriliyor, ki Almanca kabulü muhtemelen bunu gözden kaçırdı. Almanya'da, sermaye ve süreçlerini eşlik eden öznel süreçler etrafındaki yönlendirme, diğer teorik modellerde neredeyse bulunamadı. Teorik önerimiz benzersizdi.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">Notes</span></p><p class="c2"><span class="c0">1.Bu röportaj, 27 Şubat 2018 tarihinde Hannover'de gerçekleştirildi ve orijinal olarak "Kooperationszusammenhänge kritischer Theorie: Johan F. Hartle im Gespräch mit Oskar Negt" başlığıyla Zeitschrift für kritische Theorie 46–47 (2018), 145–65'te yayımlandı. Transkripsiyonu Judith Milz hazırladı. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">2.IG Metall, Almanya'nın başlıca metal işçileri sendikası olup Avrupa'nın en büyük endüstri sendikasıdır. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">3.Metis Yayınları, Alman Sosyalist Öğrenci Birliği tarafından dağıtılan bir korsan baskısıyla 1959'da "Über das Verhältnis von Ökonomie und Gesellschaftstheorie bei Marx" [Marx'ın Ekonomi ve Toplum Kuramındaki İlişki Üzerine] başlığıyla yayımlandı. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">4.Jürgen Habermas, ‘Labor and Interaction: Remarks on Hegel’s Jena Philosophy of Mind’, Theory and Practice, çev. John Viertel (Boston: Beacon Press, 1973), 142–69. Bu makale orijinal olarak Technik und Wissenschaft als ‘Ideologie’ (1969) adlı eserde yayımlanmıştır. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">5.Karl Marx, 1844 Ekonomik ve Felsefi Yazılar, çev. Martin Milligan ve Dirk J. Struik, Karl Marx ve Friedrich Engels'in Toplu Eserleri, cilt 3: Marx ve Engels, 1843-1844 (Londra: Lawrence and Wishart, 1975), 302. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">6.Oskar Negt, ‘Der Soziologe Adorno’, Soziologie im Spätkapitalismus: Zur Gesellschaftstheorie Theodor W. Adornos, ed. Gerhard Schweppenhäuser (Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1995), 3–26. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">7.Negt'in ‘meta-fractional consciousness’ kavramının tarihçesi için Oskar Negt, ‘Das Sozialistische Büro als Organisationsforum des ‘überfraktionellen Bewußtseins’, Achtundsechzig: Politische Intellektuelle und die Macht (Göttingen: Steidl Verlag, 1995), 155–9'a bakınız. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">8.Theodor W. Adorno, ‘Marginalia to Theory and Praxis’, Critical Models: Interventions and Catchwords, çev. Henry W. Pickford (New York: Columbia University Press, 2005), 259–78. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">9.Glocksee Okulu, Hannover'de Negt'in (Thomas Ziehe ve Albert Ilien gibi diğer kişilerle birlikte) kurmaya yardımcı olduğu ilerici bir eğitim okuludur. Okul, bireysel çocukların içsel gelişimsel arzularına vurgu yapar ve bir çocuğun kendi zaman yapılarına ve alanda serbestçe hareket etme olasılığına dikkat eder. Öğrenme sürecinde dış disiplin kuralları (ders planı veya sınıfa odaklanma anlamında) en aza indirilir. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">10.Negt'in bu terimi kullanımı yirmili yıllara kadar gitmektedir; terimin yayınlarındaki ilk sürdürülen kullanımını Oskar Negt, Lebendige Arbeit, enteignete Zeit: Politische und kulturelle Dimensionen des Kampfes um die Arbeit (Frankfurt am Main: Campus Verlag, 1984), 53–66'da bulabilirsiniz. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">11.Bkz: Karl Marx ve Friedrich Engels, The Manifesto of the Communist Party, Karl Marx ve Friedrich Engels'in Toplu Eserleri, cilt 6: Marx ve Engels, 1845-1848 (Londra: Lawrence and Wishart, 1976), 487. ^</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c2"><span class="c0">12.Theodor W. Adorno, ‘Theorie der Halbbildung’, Gesammelte Schriften, cilt 8, Soziologische Schriften I, ed. Rolf Tiedemann, (Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag, 2003), 93–121. Bkz. özellikle 115.</span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p><p class="c1"><span class="c0"></span></p></body></html>
\ No newline at end of file |