Arşiv tarihçesi Theodore John Kaczynski — Sistemin En Etkileyici Numarası

summaryrefslogtreecommitdiff
blob: 7cf1b243779cf9098980b494a21cfbc42cd68735 (plain)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
<p>Teknik zorunlulukların şekillendirdiği toplumun en b&uuml;y&uuml;k l&uuml;ks&uuml; faydasız başkaldırışların ve kabullenmiş g&uuml;l&uuml;c&uuml;klerin fazlalığı olacaktır.</p>

<p>Jacques Ellul [1]</p>

<p>Sistem g&uuml;n&uuml;m&uuml;z&uuml;n s&ouml;zde devrimcilerine ve isyancılarına bir numara yapıyor. Numara o kadar ince ki, eğer bilin&ccedil;li bir şekilde planlansaydı matematiksel zarefeti i&ccedil;in takdir edilmesi gerekirdi.</p>

<p><strong>1. Sistem Ne Değil</strong></p>

<p>Sistem&rsquo;in ne olmadığını a&ccedil;ıklayarak başlayalım. Sistem George W. Bush ve danışmanları ve atadıkları değil, eylemcilere k&ouml;t&uuml; davranan polisler değil, &ccedil;okuluslu şirketlerin CEOları değil, ve laboratuvarlarında yaşayan şeylerin genleriyle oynayan Frankensteinlar değil. B&uuml;t&uuml;n bu insanlar Sistem&rsquo;in hizmetk&acirc;rları, fakat bizzat sistemi oluşturmuyorlar. Bilhassa, bu insanların şahsi değerleri, tutumları, inan&ccedil;ları ve davranışları Sistem&rsquo;in ihtiya&ccedil;larıyla muazzam bir &ccedil;atışma i&ccedil;erisinde olabilir.</p>

<p>Bir &ouml;rnekle a&ccedil;ıklamak gerekirse, Sistem m&uuml;lkiyet haklarına saygı duyulmasını ister, nitekim CEOlar, polisler, bilim insanları, ve politikacılar bazen &ccedil;alarlar. (&Ccedil;almaktan bahsederken kendimizi fiziksel cisimleri kaldırmakla sınırlamamıza gerek yok. B&uuml;t&uuml;n yasadışı m&uuml;lkiyet edinimlerini de dahil edebiliriz, &ouml;rneğin vergi ka&ccedil;ak&ccedil;ılığı, r&uuml;şvet almak, ve diğer yozlaşma ve yolsuzluk bi&ccedil;imleri.) Fakat CEOların, polislerin, bilim insanlarının ve politikacıların bazen &ccedil;alıyor olmaları &ccedil;almanın Sistem&rsquo;in bir par&ccedil;ası olduğu anlamına gelmez. Tam tersine, bir polis veya politikacı &ccedil;aldığı zaman Sistem&rsquo;in yasaya ve m&uuml;lkiyete saygı talebine isyan ediyor. Nitekim, &ccedil;aldıkları zaman bile, halkın g&ouml;z&uuml;nde yasa ve m&uuml;lkiyete olan saygılarını s&uuml;rd&uuml;rd&uuml;kleri s&uuml;rece Sistem&rsquo;in hizmerk&acirc;rları olmaya devam ediyorlar.</p>

<p>Politikacılar, polisler, veya CEOlar tarafından yapılan yasadışı eylemler ne olursa olsun, hırsızlık, r&uuml;şvet ve yolsuzluk Sistem&rsquo;in par&ccedil;aları değil hastalıkları. Ne kadar az hırsızlık olursa, Sistem o kadar iyi işler, ve bu y&uuml;zden Sistemin hizmetk&acirc;rları ve destek&ccedil;ileri her zaman kamunun &ouml;n&uuml;nde yasaya saygıyı savunuyorlar, her ne kadar kendileri &ouml;zelde yasaya karşı gelmeyi uygun bulsalarda.</p>

<p>Başka bir &ouml;rnek. Polisler Sistem&rsquo;in uygulatıcıları olsalar da polis şiddeti Sistem&rsquo;in par&ccedil;ası değil. Polisler bir ş&uuml;phelinin canını okuduğunda Sistem&rsquo;in işini yapmıyorlar, yalnızca kendi &ouml;fkelerini ve d&uuml;şmanlıklarını kusuyorlar. Sistem&rsquo;in hedefi gaddarlık veya &ouml;fke değil. Polis işi d&uuml;ş&uuml;n&uuml;ld&uuml;ğ&uuml;nde, Sistem&rsquo;in hedefi kurallara uymaya mecbur bırakmak ve bunu yaparken de m&uuml;mk&uuml;n olduğunca az huzursuzluk, şiddet ve k&ouml;t&uuml; izlenime sebep olmak. Bu sebeple, Sistem&rsquo;in bakış a&ccedil;ısından, ideal polis hi&ccedil; sinirlenmeyen, gerekli olandan fazla şiddet kullanmayan, ve insanları kontrol altında tutmak i&ccedil;in m&uuml;mk&uuml;n olduğunca g&uuml;&ccedil;ten ziyade manip&uuml;lasyona bel bağlayandır. Polis gaddarlığı Sistem&rsquo;in par&ccedil;ası değil, yalnızca diğer bir hastalığı.</p>

<p>Kanıt i&ccedil;in, medyanın tutumuna bakın. Anaakım medya neredeyse tamamen polis gaddarlığını kınıyor. Tabi ki, anaakım medyanın tutumu, kural olarak, Sistem i&ccedil;in iyi olanı belirleyen toplumumuzdaki g&uuml;&ccedil;l&uuml; sınıfların fikir birliğini yansıtıyor.</p>

<p>Hırsızlık, yolsuzluk ve polis gaddarlığı i&ccedil;in s&ouml;ylenenler, ırk&ccedil;ılık, cinsiyet&ccedil;ilik, homofobi, sefalet ve k&ouml;t&uuml; &ccedil;alışma koşulları gibi ayrımcılık ve mağduriyet sorunları i&ccedil;in de s&ouml;ylenebilir. B&uuml;t&uuml;n bunlar Sistem i&ccedil;in k&ouml;t&uuml;d&uuml;r. &Ouml;rneğin, siyahi insanlar kendilerini aşağılanmış ve dışlanlamış g&ouml;rd&uuml;k&ccedil;e, daha &ccedil;ok su&ccedil;a başvuracaklar ve Sistem&rsquo;in işine gelecek kariyerler i&ccedil;in kendilerini eğitmeye daha az eğilimli olacaklar.</p>

<p>Modern teknoloji, hızlı uzun mesafeli ulaşımı ve geleneksel yaşam bi&ccedil;imlerini bozmasıyla, n&uuml;fusların karışımına sebep oldu, bu sebeple g&uuml;n&uuml;m&uuml;zde farklı ırk, milliyet, k&uuml;lt&uuml;r ve dinden insanlar yanyana yaşamak ve &ccedil;alışmak zorunda. Eğer insanlar birbirlerinden ırk, din, cinsel tercih vs. gibi temellerle nefret ederlerse, ortayan &ccedil;ıkan &ccedil;atışmalar Sistem&rsquo;in işleyişini aksatır. Jesse Helms gibi ge&ccedil;mişin birka&ccedil; fosilleşmiş kalıntıları dışında, Sistem&rsquo;in liderleri bunu &ccedil;ok iyi biliyorlar, ve bu sebeple okuldan ve medyadan ırk&ccedil;ılık, cinsiyet&ccedil;ilik, homofobi, ve benzeri şeylerin yokedilmesi gereken sosyal k&ouml;t&uuml;l&uuml;kler olduğunu &ouml;ğreniyoruz.</p>

<p>Hi&ccedil; ş&uuml;phe yok ki Sistem&rsquo;in bazı liderleri, bazı politikacılar, bilim insanları, ve CEOlar kişisel olarak bir kadının yerinin evi olduğunu, veya eşcinselliğin ve ırklar arası evliliğin aykırı olduğunu d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yorlar. Fakat &ccedil;oğu b&ouml;yle d&uuml;ş&uuml;nse bile bu ırk&ccedil;ılığın, cinsiyet&ccedil;iliğin ve homofobinin Sistem&rsquo;in par&ccedil;aları olduğu anlamına gelmez, &ndash; liderler arasında bulunan hırsızlığın Sistem&rsquo;in bir par&ccedil;ası olmaması gibi. Nasıl Sistem kendi g&uuml;venliği i&ccedil;in yasa ve m&uuml;lkiyete saygıyı destekliyorsa, aynı sebeple ırk&ccedil;ılık ve diğer mağduriyet bi&ccedil;imlerini engellemek zorunda. Bu sebeple Sistem, elit kesimdeki sapmalara rağmen, ayrımcılığı ve mağduriyeti bastırmak zorunda.</p>

<p>Kanıt i&ccedil;in yine anaakım medyaya bakın. Birka&ccedil; gerici ve c&uuml;retk&acirc;r eleştirmen dışında, medya ezici bir &ccedil;oğunlukla ırk ve cinsiyet eşitliği ile eşcinsellik ve ırklar arası evliliği destekliyor. [2]</p>

<p>Sistem ezik, pasif, evcil, uysal ve itaatk&acirc;r bir n&uuml;fusa ihtiya&ccedil; duyar. Sosyal makinenin işleyişine zarar verebilecek herhangi bir &ccedil;atışmayı ve rahatsızlığı engellemek zorunda. Irksal, etnik, dini ve diğer grup d&uuml;şmanlıklarının yanısıra, ma&ccedil;oluk, saldırgan d&uuml;rt&uuml;ler, ve her hangi bir şiddet eğilimi gibi d&uuml;zensizliğe ve rahatsızlığa sebep olabilecek b&uuml;t&uuml;n diğer eğilimleri bastırmak veya kendi avantajı i&ccedil;in kullanmak zorunda.</p>

<p>Doğal olarak, geleneksel ırksal ve etnik &ccedil;atışmalar yavaş&ccedil;a &ouml;l&uuml;yor, ma&ccedil;oluk, saldırganlık, ve şiddetli d&uuml;rt&uuml;ler kolayca bastırılamıyor, ve cinsel kimliklere karşı tutumlar bir gecede d&ouml;n&uuml;şt&uuml;r&uuml;lemiyor. Bu nedenle bu değişimlere direnen pek &ccedil;ok birey var, ve Sistem direnişlerinin &uuml;stesinden gelme problemiyle karşı karşıya. [3]</p>

<p><strong>2. Sistem İsyan D&uuml;rt&uuml;s&uuml;n&uuml; Nasıl S&ouml;m&uuml;r&uuml;yor</strong></p>

<p>Hepimiz modern toplumda sıkı bir kurallar ve d&uuml;zenlemeler ağıyla kuşatılmış durumdayız. Şirketler, h&uuml;k&uuml;metler, sendikalar, &uuml;niversiteler, kiliseler, ve politik partiler gibi b&uuml;y&uuml;k &ouml;rg&uuml;tlenmelerin merhametindeyiz ve sonu&ccedil; olarak g&uuml;&ccedil;s&uuml;z&uuml;z. K&ouml;leleğin, g&uuml;&ccedil;s&uuml;zl&uuml;ğ&uuml;n ve Sistem&rsquo;in bize yaptığı diğer saygısızlıkların soncu olarak başkaldırmaya neden olan yaygın bir memnuniyetsizlik hakim. Ve işte burası Sistem&rsquo;in en etkileyici oyununu oynadığı nokta: G&ouml;rkemli bir aldatmacayla, isyanı kendi avantajına &ccedil;eviriyor.</p>

<p>Bir&ccedil;ok kişi memnuniyetsizliklerinin k&ouml;kenini bilmiyor, bu sebeple başkaldırıları y&ouml;ns&uuml;z. Başkaldırmak istediklerini biliyorlar, fakat neye karşı başkaldırmak istediklerini bilmiyorlar. Neyse ki, Sistem onlara başkaldırmak i&ccedil;in standart hale gelmiş bir sorunlar listesi sağlıyor: ırk&ccedil;ılık, homofobi, kadınların sorunları, sefalet, k&ouml;t&uuml; &ccedil;alışma koşulları&hellip; b&uuml;t&uuml;n bir &ldquo;aktivist&rdquo; sorunları torbası.</p>

<p>S&ouml;zde isyancıların bir&ccedil;oğu yemi yutuyor. Irk&ccedil;ılık, cinsiyet&ccedil;ilik vb. ile savaşırken yalnızca Sistem&rsquo;in işini yapıyorlar. Buna rağmen, Sistem&rsquo;e karşı başkaldırdıklarını zannediyorlar. Bu nasıl m&uuml;mk&uuml;n olabilir?</p>

<p>Birincisi, elli yıl &ouml;nce Sistem hen&uuml;z siyahiler, kadınlar ve eşcinseller i&ccedil;in eşitlik sağlamaya adanmamıştı, &ouml;yle ki bu meseleler i&ccedil;in yapılan eylemler hakikaten bir &ccedil;eşit başkaldırıydı. Sonu&ccedil; olarak bu meseleler isyan meseleleri olarak kabul g&ouml;rd&uuml;. Bu stat&uuml;y&uuml; g&uuml;n&uuml;m&uuml;zde de bir gelenek olarak korudular; zira her isyank&acirc;r nesil &ouml;nceki nesilleri &ouml;rnek alır.</p>

<p>İkincisi, daha &ouml;nce de belirttiğim gibi, h&acirc;l&acirc; daha Sistem&rsquo;in getirdiği sosyal değişimlere direnen muazzam sayıda insan var, ve bu insanların bazıları polisler, yargı&ccedil;lar ve politikacılar gibi otorite fig&uuml;rleri. Bu direniş&ccedil;iler s&ouml;zde isyancılar i&ccedil;in isyan edecek hedef sağlıyor. Rush Limbaugh gibi eleştirmenler aktivistlere ateş p&uuml;sk&uuml;rerek bu s&uuml;rece yardımcı oluyor: Birilerini kızdırdıklarını g&ouml;rmek aktivislerin isyan ettikleri il&uuml;zyonunu besliyor.</p>

<p>&Uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml;s&uuml;, Sistem&rsquo;in talep ettiği sosyal değişimleri tamamıyla kabul eden Sistem liderleriyle &ccedil;atışmaya girmek adına, s&ouml;zde isyancılar Sistem&rsquo;in liderlerini sağduyulu kabul edeceği &ccedil;&ouml;z&uuml;mlerin &ccedil;ok &ouml;tesine gidiyorlar, ve &ouml;nemsiz konularda abartılı &ouml;fke g&ouml;steriyorlar. &Ouml;rneğin, siyahilere tazminat &ouml;denmesini talep ediyorlar, ve ne kadar ihtiyatlı ve makul olursa olsun azınlık gruplarına yapılan herhangi bir eleştiriyi kaldıramıyorlar.</p>

<p>B&ouml;ylelikle aktivistler Sistem&rsquo;e başkaldırdıkları yanılsamasını s&uuml;rd&uuml;rebiliyorlar. Fakat bu yanılsama sa&ccedil;ma. Irk&ccedil;ılığa, cinsiyet&ccedil;iliğe, homofobiye ve benzerlerine karşı &ccedil;ıkmak, politik yozlaşma ve yolsuzluğa karşı &ccedil;ıkmaktan daha fazla Sistem&rsquo;e isyan etmek değil. Politik yozlaşmaya ve yolsuzluğa karşı &ccedil;ıkanlar isyan etmiyorlar, Sistem&rsquo;in uygulatıcısı olarak davranıyorlar: Politikacıların Sistem&rsquo;in kurallarına uymalarını sağlamaya yardımcı oluyorlar. Irk&ccedil;ılığa, cinsiyet&ccedil;iliğe, ve homofobiye karşı m&uuml;cadele edenler de benzer şekilde Sistem&rsquo;in uygulatıcısı olarak davranıyorlar: Sistem&rsquo;e problem oluşturabilecek ırk&ccedil;ı, cinsiyet&ccedil;i, ve homofobik tutumları bastırma da Sistem&rsquo;e yardımcı oluyorlar.</p>

<p>Fakat aktivistler yalnızca Sistem&rsquo;in uygulatıcıları olarak davranmıyorlar. Ayrıca dikkatleri Sistem&rsquo;den ve kurumlarından uzak tutan bir yıldırımsavar olarak hizmet ediyorlar. &Ouml;rneğin, kadınları evden &ccedil;ıkarıp işyerine koymak Sistem&rsquo;in avantajınaydı. Elli yıl &ouml;nce, eğer h&uuml;k&uuml;met veya medya aracılığıyla Sistem, kadınların hayatlarını evlerine değil de kariyerlerine odaklamalarını kabul edilebilir yapmak adına beklenmedik bir propagandaya başlasaydı, bu değişime karşı diren&ccedil; yaygın bir huzursuzluğa sebep olurdu. Ger&ccedil;ekte olan ise, bu değişimlere Sistem&rsquo;in g&uuml;venli bir mesafeden takip ettiği radikal feministler &ouml;nayak oldu. Toplumun daha muhafazak&acirc;r &uuml;yelerinde oluşan hın&ccedil; Sistem ve kurumlarındansa bu radikal feministlere y&ouml;neldi, zira Sistem&rsquo;in desteklediği değişimler feministler tarafından &ouml;ne s&uuml;r&uuml;len değişimlerden daha yavaş ve ılımlı g&ouml;r&uuml;nd&uuml;, ve hatta bu g&ouml;rece yavaş değişimler bile Sistem&rsquo;e radikaller tarafından zorlanıyormuş gibi g&ouml;r&uuml;nm&uuml;şt&uuml;.</p>

<p><strong>3. Sistem&rsquo;in En Etkileyici Numarası</strong></p>

<p>Yani, &ouml;zetle, Sistem&rsquo;in en etkileyici numarası bu:</p>

<p><strong>a.</strong> Kendi verim ve g&uuml;venliği adına, teknolojik ilerleme sonucu değişen durumları karşılamak adına Sistem derin ve radikal sosyal değişimler getirmek zorunda.</p>

<p><strong>b.</strong> Sistem tarafından zorlanan yaşam koşullarından doğan h&uuml;sran isyank&acirc;r d&uuml;rt&uuml;lere yol a&ccedil;ıyor.</p>

<p><strong>c.</strong> İsyank&acirc;r d&uuml;rt&uuml;ler Sistem tarafından ihtiya&ccedil; duyduğu sosyal değişimlere uygun bi&ccedil;imde d&uuml;zenleniyor; aktivistler Sistem&rsquo;in kabul etmemizi istediği yeni değerler adına eski ve modası ge&ccedil;miş değerlere &ldquo;isyan ediyorlar&rdquo;.</p>

<p><strong>d.</strong> Bu şekilde, &ouml;b&uuml;r t&uuml;rl&uuml; Sistem&rsquo;e zararlı olabilecek isyank&acirc;r d&uuml;rt&uuml;ler, yalnızca zararsız değil, aynı zamanda Sistem&rsquo;e yararlı hale getiriliyor.</p>

<p><strong>e.</strong> Zorlanan sosyal değişimlerin getirdiği kamusal kızgınlığın &ccedil;oğu Sistem&rsquo;den ve kurumlarından uzaklaşıp bu değişimlere &ouml;nayak olan radikallere y&ouml;neliyor.</p>

<p>Tabi ki, bu numara bir numara yaptıklarının bile bilincinde olmayan Sistem liderleri tarafından &ouml;nceden planlanmadı. Nasıl işlediği aşağı yukarı ş&ouml;yle:</p>

<p>Herhangi bir konuda nasıl davranacağına karar verirken, edit&ouml;rler, yayımcılar, ve medyanın sahipleri bilin&ccedil;li ve bilin&ccedil;siz bazı fakt&ouml;rleri dengelemek zorunda. Okuyucularının veya izleyicilerinin bastıklarına veya yayınladıklarına nasıl tepki vereceklerini, reklam verenlerinin, medyadaki akranlarının ve diğer g&uuml;&ccedil;l&uuml; insanlarının nasıl tepki vereceklerini ve bastıklarının veya yayınladıklarının Sistem&rsquo;in g&uuml;venliğine etkisini dikkate almak zorundalar.</p>

<p>Bu pratik sebepler genelde konu hakkındaki kişisel duygulara baskın gelir. Medya liderlerinin, reklam verenlerinin, ve diğer g&uuml;&ccedil;l&uuml; kişilerin kişisel hisleri &ccedil;eşitlidir. Liberal veya muhafak&acirc;r, dindar veya ateist olabilirler. Liderler arasındaki tek evrensel zemin Sisteme bağlılıkları, onun g&uuml;venliği ve g&uuml;c&uuml;. Bu sebeple, kamunun kabul etme sınırları i&ccedil;erisinde, medyanın yayacağı tutumları belirlemedeki temel fakt&ouml;r Sistem&rsquo;e iyi olanı belirleyen medya liderleri ve diğer g&uuml;&ccedil;l&uuml; insanların kaba bir fikir birliği.</p>

<p>Bu nedenle, bir edit&ouml;r veya diğer bir medya lideri bir harekete veya amaca karşı nasıl bir tutum alacağına karar verirken, ilk d&uuml;ş&uuml;ncesi bu hareketin Sistem i&ccedil;in iyi veya k&ouml;t&uuml; bir şeyler i&ccedil;erip i&ccedil;ermediği. Belki kendisine kararının ahl&acirc;ki, felsefi, veya dinsel temelli olduğunu s&ouml;yl&uuml;yor, fakat g&ouml;zlenilebilir bir ger&ccedil;ek ki pratikte Sistem&rsquo;in g&uuml;venliği medyanın tutumunu belirlemede diğer b&uuml;t&uuml;n etkenlerin &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;iyor.</p>

<p>&Ouml;rneğin, bir haber dergisi edit&ouml;r&uuml; milis hareketine baktığında, hareketin bazı şik&acirc;yetlerine ve hedeflerine sempati besleyebilir veya beslemeyebilir, fakat aynı zamanda reklam verenlerinin ve medyadaki akranlarının milis hareketinin Sistem&rsquo;e zararlı olabileceği ve yıldırılması gerektiğine dair fikir birliğini g&ouml;r&uuml;r. Bu şartlar altında dergisinin milis hareketine karşı olumsuz bir tutum alması gerektiğini bilir. Medyanın olumsuz tutumu milis hareketinin s&ouml;nmesinde b&uuml;y&uuml;k ihtimalle bir sebep.</p>

<p>Aynı edit&ouml;r radikal feminizme baktığında feminizmin bazı aşırılıklarının Sistem&rsquo;e zararlı olacağını, fakat aynı zamanda feminizmin Sistem&rsquo;e yararlı olabileceğini de g&ouml;r&uuml;r. Kadınların iş ve teknik d&uuml;nyasına katılımı kendilerini ve ailelerini Sistem&rsquo;e daha iyi entegre eder. Yetenekleri iş ve teknik konularında Sistem&rsquo;in hizmetinde olur. Taciz ve tecav&uuml;z&uuml; bitirmedeki feminist vurgu da Sistem&rsquo;in ihtiya&ccedil;larına hizmet eder, zira şiddetin diğer bi&ccedil;imleri gibi taciz ve tecav&uuml;z de Sistem i&ccedil;in tehlikelidir. Belki de en &ouml;nemlisi, edit&ouml;r modern ev işlerinin acınasılığı ve anlamsızlığı ile modern ev kadınlarının sosyal izolasyonunun kadınlarda ciddi bir h&uuml;srana sebep olabileceğinin farkına varır; Kadınlara iş ve teknik d&uuml;nyada kariyer yapma şansı verilmediği taktirde Sistem&rsquo;e zararlı olabilecek bir h&uuml;sran.</p>

<p>Bu edit&ouml;r kadınların alt konumda bulunmasını daha uygun bulan ma&ccedil;o tipli birisi de olsa, feminizmin, en azından nispeten &ouml;l&ccedil;&uuml;l&uuml; bi&ccedil;iminde, Sistem i&ccedil;in iyi olduğunu bilir. Yazı işleri ile ilgili duruşunun &ouml;l&ccedil;&uuml;l&uuml; feminizme karşı olumlu olması gerektiğinin farkındadır, aksi halde reklam verenlerinin ve diğer g&uuml;&ccedil;l&uuml; insanların memnuniyetsizlikleriyle y&uuml;zy&uuml;ze gelecektir. Bu sebeple anaakım medyanın tutumu &ouml;l&ccedil;&uuml;l&uuml; feminizme destekleyici, radikal feminizme karışık, ve en u&ccedil; seviyedeki feminizme s&uuml;rekli d&uuml;şmancadır.</p>

<p>Bu tarz s&uuml;re&ccedil;le, Sistem&rsquo;e zararlı olan isyan hareketleri olumsuz propagandaya maruz bırakılıyor, Sistem&rsquo;e faydalı olduğuna inanılan isyan hareketler ise medyada ihtiyatlı bir şekilde destekleniyor. Medya propagandasının bilin&ccedil;sizce emilimi s&ouml;zde isyancıları Sistem&rsquo;in &ccedil;ıkarlarına g&ouml;re isyan etmeye y&ouml;nlendiriyor.</p>

<p>&Uuml;niversite entellekt&uuml;elleri de Sistem&rsquo;in numarasında &ouml;nemli bir rol oynuyor. Her ne kadar kendilerini bağımsız d&uuml;ş&uuml;n&uuml;rler olarak g&ouml;rseler de, g&uuml;n&uuml;m&uuml;zde entellekt&uuml;eller (bireysel istisnalar hari&ccedil;) Amerika&rsquo;nın en toplumsallaşmış, en konformist, en uysal ve evcilleştirilmiş, en şımartılmış, bağımlı ve omurgasız grubu. Sonu&ccedil; olarak, isyan etme d&uuml;rt&uuml;leri &ouml;zellikle g&uuml;&ccedil;l&uuml;. Fakat, bağımsız d&uuml;ş&uuml;nceden mahrum olmalarından dolayı, ger&ccedil;ek başkaldırı onlar i&ccedil;in imk&acirc;nsız. B&ouml;ylelikle Sistem&rsquo;in numarasına d&uuml;ş&uuml;yorlar, insanları &ouml;fkelendiriyorlar ve Sistem&rsquo;in temel değerlerine dokunmadan başkaldırı yanılsamasının keyfini &ccedil;ıkarıyorlar.</p>

<p>Gen&ccedil; insanların &ouml;ğretmenleri oldukları i&ccedil;in, Sistem&rsquo;e numarasını gen&ccedil;liğe uygulamasında yardımcı oluyorlar, gen&ccedil;lerin isyank&acirc;r d&uuml;rt&uuml;lerini stantart hedeflere y&ouml;nlendiriyorlar: ırk&ccedil;ılık, s&ouml;m&uuml;rgecilik, kadınların sorunları, vs. &Uuml;niversite &ouml;ğrencisi olmayan gen&ccedil;ler, medya aracılığıyla veya bireysel temasla, &ouml;ğrencilerin isyan ettiği &ldquo;sosyal adalet&rdquo; konuları &ouml;ğreniyorlar ve onları taklit ediyorlar. B&ouml;ylelikle, akranları &ouml;rnek almakla gelişen &ndash;sa&ccedil; ve giyim stilleri gibi- ve klişileşmiş bir başkaldırıya dayanan bir gen&ccedil;lik k&uuml;lt&uuml;r&uuml; oluşuyor.</p>

<p><strong>4. Numara M&uuml;kemmel Değil</strong></p>

<p>Doğal olarak, Sistem&rsquo;in numarası m&uuml;kemmel işlemiyor. &ldquo;Aktivist&rdquo; topluluk tarafından benimsenmiş b&uuml;t&uuml;n konumlar Sistem&rsquo;in ihtiya&ccedil;larıyla uyumlu değil. Bu bağlamda, Sistem&rsquo;in karşılaştığı en b&uuml;y&uuml;k sorun Sistem&rsquo;in kullanmak zorunda olduğu iki farklı propaganda tipiyle ilgili, b&uuml;t&uuml;nleştirme propagandası ve ajitasyon propagandası. [4]</p>

<p>B&uuml;t&uuml;nleştirme propagandası modern toplumdaki toplumsallaştırmanın temel mekanizmasıdır. İnsanların Sistem&rsquo;in g&uuml;venli ve kullanışlı aletleri olmaları i&ccedil;in sahip olmaları gereken tutumları, inan&ccedil;ları, değerleri, ve adetleri yerleştirmek adına tasarlanmıştır. İnsanlara Sistem i&ccedil;in tehlikeli olan duygusal d&uuml;rt&uuml;leri bastırmayı veya y&ouml;nlendirmeyi &ouml;ğretir. Spesifik ve g&uuml;ncel konulardan ziyade, uzun vadeli tutumlara ve geniş uygulanabilirlikli k&ouml;kleşmiş değerlere odaklanır.</p>

<p>Ajitasyon propagandası spesifik, g&uuml;ncel durumlarda belli tutumları ve davranışları ortaya &ccedil;ıkarmak adına insanların duygularına odaklanır. İnsanlara tehlikeli duygusal d&uuml;rt&uuml;leri bastırmayı &ouml;ğretmektense, belli başlı zamanlarda belli duyguları uyarmayı hedefler. Sistem d&uuml;zenli, uysal, işbirlik&ccedil;i, pasif, bağımlı bir n&uuml;fusa ihtiya&ccedil; duyar. Hepsinden &ouml;te h&uuml;k&uuml;metin fiziksel g&uuml;&ccedil; kullanımında tekel olabilmesi i&ccedil;in şiddete başvurmayan bir n&uuml;fusa gereksinim duyar. Bu sebeple, b&uuml;t&uuml;nleştirme propagandası bize şiddet karşısında dehşete d&uuml;şmeyi ve korkmayı &ouml;ğretir, b&ouml;ylelikle &ccedil;ok sinirlendiğimizde bile şiddete başvurmayalım. (&ldquo;Şiddet&rdquo; ile insanlara fiziksel saldırıda bulunmayı kastediyorum) Genel olarak, b&uuml;t&uuml;nleştirme propagandası bize pasifliği, bağlılığı ve işbirliğini vurgulayan yumuşak, sevimli değerleri &ouml;ğretir.</p>

<p>&Ouml;te yandan, belli durumlarda bizzat Sistem kendi hedeflerine ulaşmak adına sert, agresif y&ouml;ntemlere başvurmayı faydalı veya gerekli g&ouml;r&uuml;r. Buna en iyi &ouml;rnek savaştır. Savaş zamanında Sistem ajistasyon propagandasına bel bağlar: Askeri eyleme kamusal onayı sağlamak adına, ger&ccedil;ek ve s&ouml;zde d&uuml;şmanlarından korkmuş ve onlara kızgın olmaları i&ccedil;in insanların duygularıyla oynar.</p>

<p>Bu durumda b&uuml;t&uuml;nleştirme propagandası ile ajitasyon propagandası arasında bir &ccedil;atışma olur. Yumuşak değerleri ve şiddet karşıtlığını en &ccedil;ok benimsemiş insanlar kolayca kandırılıp bir askeri operasyonu desteklemeye itilemezler.</p>

<p>İşte burası Sistem&rsquo;in numarasının geri teptiği nokta. B&uuml;t&uuml;nleştirme propagandasının değerlerini onaylayan bir şekilde &ldquo;isyan&rdquo; eden aktivistler, savaş zamanında da devam ediyor. Savaşa yalnızca şiddet i&ccedil;erdiği i&ccedil;in değil, b&uuml;t&uuml;nleştirme propagandası tarafından &ouml;ğretilen yumuşak değerlere ters olan &ldquo;ırk&ccedil;ı&rdquo;, &ldquo;s&ouml;m&uuml;rgeci&rdquo;, &ldquo;emperyalist,&rdquo; vs. olduğu i&ccedil;in de karşı &ccedil;ıkıyorlar.</p>

<p>Sistem&rsquo;in numarası hayvanlara yapılacak muamele s&ouml;z konusu olduğunda da geri tepiyor. Ka&ccedil;ınılmaz olarak, bir&ccedil;ok kişi insanlar i&ccedil;in &ouml;ğretilen yumuşak değerleri ve şiddet karşıtlığını hayvanlara da uyarlıyor. Hayvanların et i&ccedil;in kesimini ve tavukların k&uuml;&ccedil;&uuml;k kafeslerde tutulan yumurtlama makinelerine indirgenmesini veya bilimsel deneylerde hayvanların kullanılmasını dehşetle karşılıyorlar. Bir noktaya kadar, hayvanların k&ouml;t&uuml; muamele g&ouml;rmesi sonucu oluşan muhalefet Sistem&rsquo;e faydalı olabilir: &Ccedil;&uuml;nk&uuml; bir vegan diyeti kaynak kullanımı a&ccedil;ısından et&ccedil;il bir diyetten daha verimli, ve genel olarak benimsenirse, insan n&uuml;fusunun artması sonucu D&uuml;nya&rsquo;nın sınırlı kaynaklarında oluşan y&uuml;k&uuml; hafifletebilir. Fakat aktivistlerin hayvanların bilimsel deneylerde kullanımını durdurmaya y&ouml;nelik ısrarı Sistem&rsquo;in ihtiya&ccedil;ları ile &ccedil;elişiyor, zira tahmin edilebilen gelecekte araştırma kobayı olarak yaşayan hayvanların yerini alabilecek bir alternatif g&ouml;r&uuml;nm&uuml;yor.</p>

<p>Ne olursa olsun, Sistem&rsquo;in numarasının orda ya da burda geri tepmesi bir b&uuml;t&uuml;n olarak isyank&acirc;r d&uuml;rt&uuml;leri Sistem&rsquo;in avantajına &ccedil;evirmede farkedilir derecede etkili bir ara&ccedil; olduğu ger&ccedil;eğini değiştirmiyor.</p>

<p>Kabul edilmeli ki, burada bahsedilen numara toplumumuzdaki isyank&acirc;r d&uuml;rt&uuml;lerinin aldığı y&ouml;n&uuml; belirlemedeki tek etken değil. G&uuml;n&uuml;m&uuml;zde bir&ccedil;ok kişi zayıf ve g&uuml;&ccedil;s&uuml;z hissediyor (ger&ccedil;ekten de Sistem bizi zayıf ve g&uuml;&ccedil;s&uuml;z yapıyor), ve takıntılı bir şekilde kendisini kurbanlarla, zayıf ve baskı altındakilerle &ouml;zdeşleştiriyor. Irk&ccedil;ılık, cinsiyet&ccedil;ilik, homofobi ve yeni s&ouml;m&uuml;rgecilik gibi mağduriyet konularının standart aktivist konuları olmasının bir sebebi de bu.</p>

<p><strong>5. Bir &Ouml;rnek</strong></p>

<p>Yanımda entellekt&uuml;ellerin uyumculuğu modern toplumun eleştirisi şekline gizleyerek Sistem&rsquo;e numarasında nasıl yardımcı olduğunu g&ouml;steren g&uuml;zel &ouml;rneklerin bulunduğu bir antropoloji ders kitabı var. [5] Bu &ouml;rneklerin en tatlısı 132-36 sayfalarında bulunuyor, yazar, &ldquo;uyarlanmış&rdquo; bi&ccedil;imde, interseks olan (erkek ve kadın fiziksel karekteristikleriyle doğmuş birisi) Rhonda Kay Villiamson&rsquo;a ait bir makaleyi alıntılıyor.</p>

<p>Williamson Amerikan Kızılderililerinin interseks kişileri kabul etmekle kalmayıp &ouml;zellikle değer verdiklerini belirtiyor. [6] Bu tutumu kendi ailesinin tutumunu eşitlediği Avrupa-Amerikan tutumla karşılaştırıyor.</p>

<p>Williamson&rsquo;un ailesi ona acımasızca davranmışlar. İnterseks durumu sebebiyle onu hor g&ouml;rm&uuml;şler. &ldquo;Lanetlendiğini ve şeytana verildiğini&rdquo; s&ouml;ylemişler, ve &ldquo;şeytan&rdquo;ı &ccedil;ıkarmak adına onu etkileyici kiliselere g&ouml;t&uuml;rm&uuml;şler. &ldquo;Şeytanı &ouml;ks&uuml;r&uuml;p &ccedil;ıkartacağı&rdquo; pe&ccedil;eteler bile verilmiş.</p>

<p>Fakat bunu modern Avrupa-Amerikan tutumuyla &ouml;zdeşleştirmek anlamsız. 150 yıl &ouml;nceki Avrupa-Amerikan tutumuna yaklaşabilir, fakat bug&uuml;nlerde herhangi bir Amerikan eğitimci, psikolog, veya anaakım rahip interseks birinin b&ouml;yle bir muameleye maruz kalması karşısında dehşete d&uuml;şer. Medya hi&ccedil;bir zaman b&ouml;yle bir muameleyi olumlu bir havada vermez. Sıradan orta-sınıf Amerikalılar interseks durumunu Kızılderililerin kabul ettiği gibi etmeyebilir, fakat &ccedil;ok azı Williamson&rsquo;un g&ouml;rd&uuml;ğ&uuml; muameleyi g&ouml;rmezden gelebilir.</p>

<p>Williamson&rsquo;un ebeveynleri a&ccedil;ık bir şekilde tutumları ve inan&ccedil;ları Sistem&rsquo;in değerleriyle tamamıyla zıt sapkın, dindar &ccedil;ılgınlardı. B&ouml;ylece, modern Avrupa-Amerikan toplumunu eleştirirmiş gibi yaparak, Williamson ger&ccedil;ekte g&uuml;n&uuml;m&uuml;z Amerika&rsquo;sının baskın değerlerini benimseyememiş sapkın azınlıklara ve k&uuml;lt&uuml;rel geri kalmışlara saldırıyor.</p>

<p>Haviland, kitabın yazarı, sayfa 12&rsquo;de k&uuml;lterel antropolojiyi modern Batı toplumunun varsayımlarına meydan okuyormuş gibi yansıtıyor.Bu, ger&ccedil;eğe o kadar ters ki acıklı olmasaydı g&uuml;l&uuml;n&ccedil; olurdu. Anaakım modern Amerikan antropolojisi al&ccedil;ak&ccedil;a Sistem&rsquo;in değerlerine hizmet ediyor. Bug&uuml;n&uuml;n antropologları toplumlarının değerlerine meydan okuyormuş gibi yaparken, yalnızca Sistem&rsquo;in gerektirdiği k&uuml;lt&uuml;rel değişimlere ayak uyduramayan sapkınlar ve geri kalmışlar tarafından savunulan zamanı ge&ccedil;miş değerlere meydan okuyorlar.</p>

<p>Haviland&rsquo;ın Williamson&rsquo;ın makalesini kullanımı bunu g&uuml;zelce belli ediyor, ve Haviland&rsquo;ın kitabının genel eğilimini g&ouml;steriyor. Haviland okuyuclarına siyaseten doğrucu dersler vermek adına etnografik ger&ccedil;eklerin altını &ccedil;iziyor, fakat siyaseten yanlış olan etnografik ger&ccedil;ekleri ihmal ediyor. B&ouml;ylece, Williamson&rsquo;ı alıntılıyarak Yerlilerin interseks kişileri kabul etmelerini vurgularken, &ouml;rneğin, bir&ccedil;ok Kızılderili kabilesinde zina yapan kadınların burunlarının kesildiğinden, [7] nitekim erkek zinacılara b&ouml;yle bir cezanın uygulanmadığından; veya Crow Kızılderililerinden bir savaş&ccedil;ı bir yabancı tarafından vurulursa anında saldırganı &ouml;ld&uuml;rmesi gerektiğinden; aksi halde kabilesinin g&ouml;z&uuml;nde rezil olduğundan;[8] veya Birleşik Devletler&rsquo;in doğusundaki Kızılderililer tarafından işkencenin yaygın kullanımından bahsetmiyor.[9] Tabi ki, bu tarz ger&ccedil;ekler şiddet, ma&ccedil;oluk, ve cinsiyet ayrımcılığı g&ouml;steriyor, bu sebeple Sistemin g&uuml;n&uuml;m&uuml;zdeki değerleriyle uyumsuzlar ve siyaseten yanlış oldukları i&ccedil;in sans&uuml;rleniyorlar.</p>

<p>Nitekim antropologların Batı toplumunun değerlerine meydan okuduğuna inanırken Haviland&rsquo;ın ger&ccedil;ekten samimi olduğundan ş&uuml;phem yok. &Uuml;niversite entellekt&uuml;ellerimizdeki kendini kandırma kapasitesi bu noktaya kadar varabiliyor.</p>

<p>Sonuca bağlarken, belirtmek isterim ki zina y&uuml;z&uuml;nden burunları kesmenin, veya kadınların suistimale uğramasının tolere edilmesinin iyi bir şey olduğunu &ouml;ne s&uuml;rm&uuml;yorum, veya birisinin interseks olduğu i&ccedil;in veya ırkı, dini, cinsel eğilimi sebebiyle reddedilmesini ve aşağılanmasını g&ouml;rmek istemiyorum. Fakat g&uuml;n&uuml;m&uuml;z toplumunda bu konular, en fazla, reform konuları. Sistem&rsquo;in en etkileyici numarası devrimci bir y&ouml;nelim alabilecek isyank&acirc;r d&uuml;rt&uuml;leri, bu tarz &ouml;l&ccedil;&uuml;l&uuml; reformların hizmetine sunmasıdır.</p>

<p>[1] Jacques Ellul, Teknolojik toplum, &ccedil;eviri John Wilkinson, yayın Alfred A. Knopf, New York, 1964, sayfa 427.</p>

<p>[2] Modern sanayileşmiş veya modernliğin peşindeki &uuml;lkelerdeki medyanın &uuml;st&uuml;nk&ouml;r&uuml; incelenmesi bile Sistem&rsquo;in ırk, din, cinsiyet, cinsel eğilim vb. ayrımcılıkları ortadan kaldırmaya &ccedil;abaladığını g&ouml;stermektedir. Bunu yansıtan binlerce &ouml;rnek bulmak m&uuml;mk&uuml;n, fakat burada biz yalnızca &uuml;&ccedil; tane farklı &uuml;lkeden g&ouml;stereceğiz.</p>

<p>Birleşik Devletler: &ldquo;Public Displays of Affection,&rdquo; U.S. News &amp; World Report, 9 Eyl&uuml;l, 2002, sayfalar 42-43. Bu makale propagandanın işleyişine g&uuml;zel bir &ouml;nek sağlıyor. Homoseks&uuml;elliğin kamusal kabul&uuml;ne karşı olanların g&ouml;r&uuml;şlerine yer vererek, g&ouml;r&uuml;n&uuml;şte homoseks&uuml;el birlikteliklere karşı tarafsız bir konum alıyor. Fakat bu makaleyi okuyan birisi, homoseks&uuml;elliğin kabul&uuml;n&uuml;n arzulanabilir ve uzun vadede &ouml;nlemez olduğu izlenimine kapılacaktır. &Ouml;nemli olan bir diğer şeyse fotoğraftaki homoseks&uuml;el &ccedil;ift: Fiziksel olarak &ccedil;ekici bir &ccedil;ift se&ccedil;ilmiş ve &ccedil;ekici bir şekilde fotoğrafranmış. Propaganda hakkında &ccedil;ok az bir bilgi sahibi olan birisi bile bu makalenin homoseks&uuml;elliği kabul ettirmek adına propaganda yaptığını g&ouml;zden ka&ccedil;ıramaz. Ve U.S. News &amp; World Report&rsquo;un merkez sağ bir dergi olduğunu g&ouml;z &ouml;n&uuml;nde bulundurun.</p>

<p>Rusya:&rdquo;Putin hoşg&ouml;r&uuml;s&uuml;zl&uuml;ğ&uuml; kınıyor,&rdquo; The Denver Post, 26 Temmuz, 2002, sayfa 16A. &ldquo;MOSKOVA- Perşembe g&uuml;n&uuml; Başkan Vladimir Putin ırksal ve dini &ouml;nyargıyı şiddetle kınadı&hellip; &ldquo;Eğer bu dini veya milliyet&ccedil;i hoşg&ouml;r&uuml;s&uuml;zl&uuml;ğ&uuml;n şoven bakterisinin yerleşmesine izin verirsek, &uuml;lkeyi mahvederiz.&rdquo;<br />
Putin&rsquo;in uyarıları Perşembe gecesi Rus televizyonunda belirgin bir şekilde tekrarlandı.&rdquo; Vs. vs.</p>

<p>Meksika: &ldquo;Persiste racismo contra indigenas&rdquo; (&ldquo;yerli insanlara karşı ırk&ccedil;ılık devam ediyor.&rdquo;), El Sol de Mexico, Ocak 11, 2002, sayfa 1/B. &ldquo;Yerli insanlara saygıyı arttırmak i&ccedil;in b&uuml;t&uuml;n yaptıklarımıza rağmen, ayrımcılığa maruz kalmaya devam ediyorlar&hellip;&rdquo; Makale piskoposların ayrımcılığa karşı m&uuml;cadelsinden bahsediyor, fakat ayrıca piskoposların kadınların geleneksel aşağı konumlarından kurtarmak i&ccedil;in yerli geleneklerini arındırmaktan da s&ouml;z ediyor. El Sol de Mexico merkez sağ bir gazete olarak bilinir.</p>

<p>İsteyen bu &ouml;rneklerden binlercesini daha bulabilir. Sistemin kendisinin ayrımcılığı ve mağduriyeti ortadan kaldırmaya y&ouml;neldiğinin kanıtı o kadar bariz ve &ccedil;ok ki radikallarin bu k&ouml;t&uuml;l&uuml;klerle m&uuml;cadele etmenin bir &ccedil;eşit isyan olarak g&ouml;rmesi &ccedil;ok şaşırtıcı. Bu yalnızca profesyonel propagandacılar tarafından iyi bilinen bir fenomene bağlanabilir: İnsanlar ideolojilerine ters d&uuml;şen bilgileri g&ouml;rmezden gelebilir, kavramayı veya hatırlamayı beceremeyebilirler. Bu makaleyi inceleyin, &ldquo;Propaganda,&rdquo; in The New Encyclopedia Britannica, Volume 26, Macrop&aelig;dia, 15th Edition, 1997, pages 171&ndash;79, specifically page 176.</p>

<p>[3] Bu b&ouml;l&uuml;mde Sistem&rsquo;in ne olmadığı hakkında konuştum, fakat Sistem&rsquo;in ne olduğunu s&ouml;ylemedim. Bir arkadaşım bunun okuyucunun kafasını karıştırabileceğini belirtti, şunu s&ouml;ylemeliyim ki bu makalenin ama&ccedil;ları doğrultusunda Sistem&rsquo;in ne olduğuna dair net bir a&ccedil;ıklamaya gerek yok. Aklıma Sistem&rsquo;in ne olduğunu iyi a&ccedil;ıklayabilen bir c&uuml;mle gelmiyor ve ben de Sistem&rsquo;in ne olduğuna dair bir b&ouml;l&uuml;m ayırarak yazının akıcılığını bozmak istemedim, bu y&uuml;zden soruyu yanıtsız bıraktım. Soruyu yanıtlayamamın okuyucunun bu makalenin değinmek istediği noktasını anlamada sıkıntıya sokacağını d&uuml;ş&uuml;nm&uuml;yorum.</p>

<p>[4] &ldquo;B&uuml;t&uuml;nleştirme propagandası&rdquo; ve &ldquo;ajistasyon propagandası&rdquo; Jacques Ellul&rsquo;un 1965&rsquo;ye Alfred A. Knopf tarafından yayınlanan Propaganda adlı kitabında tartışıldı.</p>

<p>[5] William A. Haviland, Cultural Anthropology, Ninth Edition, Harcourt Brace &amp; Company, 1999.</p>

<p>[6] Bu a&ccedil;ıklamanın doğru olduğunu sanıyorum. Navaho tavrını kesinlikle yansıtıyor. Bakınız Gladys A. Reichard, Navaho Religion: A Study of Symbolism, Princeton University Press, 1990, page 141. Kitabın telif hakkı 1950&rsquo;de alınmış, Amerikan antropolojisi politikleşmeden &ccedil;ok &ouml;nce, bu nedenle bilginin &ccedil;arpıtılması i&ccedil;in bir sebep g&ouml;remiyorum.</p>

<p>[7] Bu iyi bilinir. Bakınız, &ouml;rnek olarak, Angie Debo, Geronimo: The Man, His Time, His Place, University of Oklahoma Press, 1976, page 225; Thomas B. Marquis (interpreter), Wooden Leg: A Warrior Who Fought Custer, Bison Books, University of Nebraska Press, 1967, page 97; Stanley Vestal,Sitting Bull, Champion of the Sioux: A Biography, University of Oklahoma Press, 1989, page 6; The New Encyclopedia Britannica, Vol. 13, Macrop&aelig;dia, 15th Edition, 1997, article &ldquo;American Peoples, Native&rdquo;, page 380.</p>

<p>[8] Osborne Russell, Journal of a Trapper, Bison Books edition, page 147.</p>

<p>[9] Doğu ABD&rsquo;ndeki yerlilerinin işkence yaptığı iyi bilinir. Bakınız, &ouml;rnek olarak, Clark Wissler, Indians of the United States, Revised Edition, Anchor Books, Random House, New York, 1989, pages 131, 140, 145, 165, 282; Joseph Campbell, The Power of Myth, Anchor Books, Random House, New York, 1988, page 135; The New Encyclopedia Britannica, Vol. 13, Macrop&aelig;dia, 15th Edition, 1997, article &ldquo;American Peoples, Native&rdquo;, page 385; James Axtell, The Invasion Within: The Contest of Cultures in Colonial North America, Oxford University Press, 1985, page citation not available.</p>