diff options
Diffstat (limited to 'u/ub/ulus-baker-kullanisli-bir-felsefe-spinozacilik.muse')
| -rw-r--r-- | u/ub/ulus-baker-kullanisli-bir-felsefe-spinozacilik.muse | 176 |
1 files changed, 176 insertions, 0 deletions
diff --git a/u/ub/ulus-baker-kullanisli-bir-felsefe-spinozacilik.muse b/u/ub/ulus-baker-kullanisli-bir-felsefe-spinozacilik.muse new file mode 100644 index 0000000..2d37c45 --- /dev/null +++ b/u/ub/ulus-baker-kullanisli-bir-felsefe-spinozacilik.muse @@ -0,0 +1,176 @@ +<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN"> +<!-- saved from url=(0074)https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=21,140,0,0,1,0.html --> +<html><head><meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1254"> +<title>K�rotonomedya | ulus baker | Kullan��l� Bir Felsefe: Spinozac�l�k</title> + +<script src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/frontend.js.indir" type="text/javascript"></script> +<link rel="stylesheet" type="text/css" href="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/frontend.css"> + +<meta name="keywords" content="Spinoza"> + +</head> + +<body text="#000000" link="#00FF00" vlink="#CC0000" alink="#FF0000" style="margin:0px 0px 0px 0px;"> +<table border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" width="900" bgcolor="#FFFFFF" align="center"> +<tbody><tr> +<td colspan="3" style="height:60px;" bgcolor="#FFFFFF"><table width="850" height="100%" border="0" cellpadding="0"> + <tbody><tr> + <td width="374" align="left"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96gundem.html"><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/logo_01.gif" alt="" border="0"></a></td> + <td width="354" align="right"><a href="http://www.birgun.net/politics_index.php?news_code=1284293626&year=2010&month=09&day=12" target="_blank"><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/kor_5.gif" alt=""></a></td> + </tr> + <tr><td colspan="2"><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/nav_alt.png" width="851px" height="10"></td> + </tr> + <tr align="left"> + <td width="300"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96index.html">k�rotonomedya</a> <span class="breadcrumb_spacer">></span> <a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96tr.html">t�rk�e</a> <span class="breadcrumb_spacer">></span> ulus baker</td> + </tr> +</tbody></table></td> +</tr> +<tr> +<td colspan="3" style="height:30px;" bgcolor="#FFFFFF"><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/leer.gif" width="1" height="30" alt=""></td> +</tr> +<tr> +<td valign="top" width="200" bgcolor="#FFFFFF"><table width="100%" border="0" cellspacing="5" cellpadding="0"> + <tbody><tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96gundem.html">g�ndem</a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96lecume_des_jours.html">l'�cume des jours</a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96on_the_common.html">on the common</a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96ulusun_ardindan.html">ulus'un ard�ndan </a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96ulus_baker.html">ulus baker yaz�lar� </a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96theoria.html">theoria</a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96otonomi.html">otonomi</a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96spinozism.html">spinozism</a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96vertoviana.html">vertoviana</a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96chiapas.html">chiapas</a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96pdf.html">pdf ar�ivi</a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right" class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96yakinliklar.html">yak�nl�klar</a></div></td> + <td bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96hakkimizda.html">hakk�m�zda</a><br> + + </span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96yenilikler.html">yenilikler </a></span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> + <tr> + <td><div align="right"><span class="links"><a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=5,8,0,0,1,0.html">harita metot</a><br> + + </span></div></td> + <td width="1" bgcolor="#999999"> </td> + </tr> +<tr height="10"><td> </td></tr> +<tr> <td width="375" align="left"><form action="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=5,9,0,0,1,0.html" method="post"> +<input type="text" name="search_input_field" size="20" maxlength="250" value="" style="font: +normal 11px/11px sans-serif; border: solid 1px #000; +background: #fff; padding: 2px; color: #000;"> +<input type="submit" value="Arama" style="font-size:10px;"> +</form></td></tr> + </tbody></table></td> +<td valign="top" width="20" bgcolor="#FFFFFF"><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/leer.gif" width="20" height="1" alt=""></td> +<td valign="top" width="730" bgcolor="#FFFFFF"><a name="jump140"></a><h1>Kullan��l� Bir Felsefe: Spinozac�l�k</h1><h3>Ulus Baker</h3><p>Bir Hayat + +</p><p>Spinoza, �a�da� yorumcular�ndan Antonio Negri'nin yazd��� gibi �a��n�n bir "anomali"sidir. �stelik, 17. y�zy�l Hollanda's� gibi bir ba�ka anomalinin i�inde ya�amaktad�r -- din sava�lar�yla ve despotik-merkantilist rejimlerin iktidarlar� alt�nda sars�lan Avrupa'n�n "en �zg�r", dolay�s�yla en ho�g�r�l� diyar�... Spinoza, ���nc� kez de anomalidir --o d�nemin Amsterdam'�nda, bir ka� ku�akl�k bir ge�mi�e sahip, muhtemelen ya �spanyol ya da Portekiz g��meni bir Yahudi ailesine do�mu�tur. �ok de�il 23 ya��nda, dinsel ve ticari e�itim ald��� sinagog mektebinden, dahas� cemaatten ve hayattan ihra� edilir. Ba��ndan ge�en bir aforozdur --ve korkun�tur, ��nk� hi� bir Yahudi genci, "do�al bir t�ccar" olarak, onunla herhangi bir ticari ili�kiye giremeyecek, sokakta ona d�rt metreden fazla yakla�mayacak, yazd��� hi�bir �eyi okumaya kalk��mayacakt�r. Art�k yaln�zd�r --Avrupa'n�n en "�zg�r" ve "ho�g�r�l�" �lkesi Hollanda'n�n sundu�u burjuva �anslar�n� tadabilen gruplardan Kolejlilere (Collegiantes) yakla��r �nce; ard�ndan da Descartes felsefesinden etkilenen baz� entellekt�el �evrelere... Amsterdam'�, �zellikle bir Yahudi fanatik taraf�ndan u�rad��� han�erli sald�r�n�n ard�ndan terketmi�tir --s�ylendi�i kadar�yla, "ho�g�r�s�zl���n ne mene bir �ey oldu�unu" hep hat�rda tutabilmek i�in, han�erle y�rt�lm�� mantosunu da yan�nda ta��yarak. Tek ge�im kayna�� ��rencilik y�llar�nda e�itimini ald��� "mercek yontuculu�udur". Seyyard�r ve pansiyon benzeri yerlerde ya�amaktad�r. Bir d�nem kendisini korumas� alt�na alan Van der Ende adl� bir Protestan esnaf ve d���n�r�n k�z� Margerita'ya tutulmu� oldu�u s�yleniyor. Bu konular olduk�a kar���kt�r ama Spinoza yine ki�ili�ine uygun bir anekdot vermektedir bize: Evlenmek �zere k�z�n babas� ondan H�ristiyanl��� se�mesini talep etmi�, o ise reddetmi�tir... Olay�n "ger�ek" olmas� pek muhtemel de�ildir, ama Spinoza'n�n �z ya�am�yk�s�n�n temel bir �zelli�ini d��avurmaktad�r: Ba��ms�zl�k ve zihinsel �zerklik... Asosyal biri asla olmad��� i�in, yava� yava�, kendi d���ncelerini yayabildi�i bir dostlar ortam� olu�ur �evresinde --her meslekten, tiynetten, dinden ve dilden insanlar; hekimler, esnaflar, zanaatkarlar, d���n�rler, matematik�iler, t�ccarlar... D���nceleri yava� yava� geli�meye ve yetkinle�meye ba�lam��t�r --Descartes felsefesini tart��t��� K�sa �al��ma's� ile �lkeler'i... Ard�ndan, Ethica's�n� yazmak �zere yar�m b�rakaca�� De Emendatione Intellectus (Zihnin Tamirat� �st�ne) adl� kitab�... Bu kitaplar "kamuya a��k" k�l�nmazlar --bilindi�i gibi, sahte adla yay�nlanm�� Tractatus Theologicus Politicus'undan (Tanr�bilimsel ve Siyasal Otorite �st�ne �al��ma) ba�ka hi� bir kitab� sa�l���nda yay�nlanmad�. �al��malar�, yine de "dostlar�n�n mal�d�r." Yava� yava� �n kazanmaya ba�lar. D���nceleri Avrupa �l�ekli yay�lmakta ve lanetlenmektedir. O s�ralar Prusya Elekt�r�'n�n �niversitesinde, �zel hoca olarak ve iyi bir para kar��l���nda ders verme �zere bir davet al�r: Bir Spinoza anekdotu daha --elekt�r�n dan��man� Fabritius, "de�erli bay Spinoza"n�n "kamusal olarak kurulmu� d�zene ve resmi kamusal dine ayk�r� d��en ��retilere" ra�bet etmeyece�inden "emindir". Spinoza ise nazik cevab�nda teklifi reddederken anla��lan bundan hi� de "emin" de�ildir: "Majestelerinin 'kamusal olarak kurulu' ��retilerinin "s�n�rlar�n�n" nereye kadar d���nmesine izin verece�inden, "kamusal olarak ders vermesinin" kendisini adad��� d���nme ve felsefe �abas�ndan ne �l��de feragat etmesini gerektirece�inden asla "emin" de�ildir. �kincisi, anla��lan Elekt�r hazretleri Spinoza'n�n d���ncelerinin "gelecekte ne olaca��n�" daha �imdiden "bilmektedirler". Bu y�zden kalk�p gelmesine gerek yoktur. Son olarak, "g�r��lerini ve ��retilerini yayma �ans�" kendine tan�nd��� i�in verdi�i dersler kar��l���nda para almas� hi� de yak���k almaz. ��rencilerinden para almamas� gerekir bir ��retmenin, aksine onlara para vermelidir... Ve Spinoza'n�n cebi her zaman delik olmu�tur... + +</p><p>Yaln�zca dostlar�yla payla�t��� yaln�zl���n� s�rd�r�r... Ana kitab� Ethica's�n� bitirir... Bir ara casuslukla su�lan�r. Leibniz taraf�ndan ziyaret edilir ve ona Ethica's�n�n bir n�shas�n� verir. �leride Leibniz Spinoza'y� ziyareti konusunda sorguland���nda "onun neler yapt���n� denetlemek amac�yla" b�yle bir ziyaret yapt���n� s�yleyecektir. Koruyucular� De Witt karde�ler, isyanc� bir g�ruh taraf�ndan sokakta paraland��� zaman ilk ve son kez "so�ukkanl�l���n� kaybederek" sokaklara f�rlay�p ba��r�p k�fretmeye ba�lar. Evine d�nmeye, pansiyon sahibi taraf�ndan zorlukla ikna edilir... + +</p><p>1774 y�l�nda aniden veremden ya da muhtemel bir akci�er hastal���ndan (cam yontma zanaat�n�n bir miras�) �ld���nde geriye belirsiz miktarda yay�nlanmam�� yaz�, kitap ve mektup b�rakm��t�r. Dostlar� bunlar�n bir k�sm�n� azar azar yay�nlayarak onun "k�t� �n�ne" katk�da bulunurlar --Leibniz Spinozac�l��� yok etmek i�in elinden geleni yaparken, Locke, Hume gibi d���n�rler de dahil olmak �zere hemen herkes onu lanetlemekte a��z birli�i i�indedirler. Bayle Felsefe S�zl���'ndeki Spinoza makalesinde son ve kesin darbeyi vurur: Spinoza, bir as�r boyunca art�k "�zerinde d���n�lmemesi", "hat�rlanmamas�" gereken bir d���n�rd�r. + +</p><p>18. y�zy�l�n sonlar�nda Alman Romantikleri Spinoza'y� yeniden "ke�federler": Lessing, �zellikle de Goethe... Spinoza evrensel bir uyumun d�nyas�d�r art�k --Sturm und Drang'�n cehennemi gidi�at�ndan ve tinsel a��r�l�klar�ndan bunalan Romantiklerimiz, belli bir yanl�� anlama dozuyla, hayranl�k duyduklar� Spinoza'y� y�celtirler --ak�l ile duygular d�nyas� aras�ndaki uzla�man�n doruk noktas�, hi� de�ilse anahtar� olarak Spinozac�l�k... + +</p><p>Alman Romantiklerinin �a�da�� Hegel ise, onlardan farkl� olarak, iyice ikiy�zl�d�r. Spinoza'y� kabul etmi� g�r�n�r ve her f�rsatta "�ver": Spinozac� olmadan filozof olunamaz... Spinoza erdemin simgesi de�il, ta kendisidir... Buna kar��n, Jena d�neminden ba�layarak Spinoza'y� ciddi bir takibat alt�nda tutar --ne yap�p edip bu tuhaf �l��de etkili ve sistemli d���nceyi altetmek, art�k onunla i�i bitirmek zorundad�r. Mant�k Bilimi'nin "�l��" ba�l�kl� b�l�m�nde b�t�n k�pr�leri att���na nihayet kanaat getirir: Bu adam�n "olumlulu�u" o kadar �l��s�zd�r ki, hi� bir �eyin "yads�nmas�na" olanak bile tan�mamaktad�r. Bu adam her yeri o kadar Tanr�yla doldurmaktad�r ki, insan�n �zg�rl��� gibisinden bir d���nceyi ta ba�tan yasaklamaktad�r. Nihayet, Spinozac� olmadan filozof filan olunamaz ama, Spinoza'yla kal�rsak "modern" olamay�z... + +</p><p>Spinoza g�n�m�z d���nce d�nyas�n�n i�ine bir kez daha do�maktad�r: �nce, Merleau-Ponty'nin deyimiyle "ufak ak�lc�l�k" gelene�i hat�rlar onu*. Sonra Nietzsche, d���ncelerinin b�t�n �nemli noktalar�nda asl�nda bunca y�ld�r Spinozac� olmu� oldu�unu itiraf eder. Ard�ndan, Althusser (ve ard�l� Macherey) Marx i�in (daha do�rusu Marksizmi 'Hegelci diyalektikten ar�nd�rmak' i�in) �nl� "dola�mas�n�" Spinoza g�zergah�ndan ge�irir. Toni Negri gibi bir "�talyan Marksisti" Spinoza'y� yaln�zca bir "dola�ma arac�" olarak de�il, "vah�etin bir �a�r�s�", devrimci �iddetin doru�u olarak onaylar. Son olarak Deleuze, Spinoza'n�n "t�m filozoflar�n h�k�mdar�" oldu�unu yazar --hayat� ve eseri felsefeler aras�nda bir felsefe de�il, felsefe ad� verilen �eyin ta kendisidir... + +</p><p>Felsefe ve Anekdot + +</p><p>Hayat�n� anlat�rken Spinoza'n�n anekdotlar�ndan bahsedip durduk. Bir filozof i�in "ya�am�yk�s�" pek bir �ey vermeyecektir. Bir yazar ya da sanat��y� kavramak i�in gerekli boyutlardan biri olabilen ya�am�yk�s�, genel olarak filozoflar hakk�nda pek bir �ey anlatmaz bize. Filozoflar i�in, bize b�rakt�klar� anekdotlar �nemlidir. S�zgelimi Platon, Syracusa tiran� taraf�ndan defedilir; Herakleitos da�a �ekiyerek tap�nakta �ocuklarla oyuna dalar; Empedokles kendini Etna yanarda��na atar... �imdi bir Spinoza anekdotu daha... Spinoza'n�n "�zel" dostlar �evresinden, biyografisinin yazar� d���n�r Tschirnhaus anlat�yor: Spinoza'y� bir g�n �r�mcek a�lar�na sinekler at�p, nas�l hayatlar� i�in �l�m�ne m�cadele ettiklerini seyrederek �ocuk gibi kahkahalarla g�lerken yakalad�m... Bu anekdot, Spinoza adl�, 17. y�zy�l�n "d�nek Yahudi", "lanetli" filozofunun portresinin ana �izgilerini g�zlerimiz �n�nde kurmaktad�r: Hayat, her �eyin varl���n� s�rd�rmek i�in belirsizce ve sonsuzca harcanan bir �aban�n (conatus ad�n� verir bu �abaya) s�regidi�idir... Yani sonsuzca bir ak��... Tschirnhaus'un bahsetti�i �ocuklu�u bu d���n�r�n inan�lmaz g��teki d���ncesinin temel unsuru haline getiren i�te bu �zelli�i, yani do�ada mutlak bir masumiyeti varsaymas�yd�. Bize belki bir "zalimlik" belirtisi olarak g�r�nebilecek bu anekdot, Ethica yazar�n�n as�rlar �ncesinden bize g�nderdi�i bir mesajd�r asl�nda: Ya�am hi� bir surette "iyilik" ve "k�t�l�k" terimleriyle sorgulanamaz. Hayat s�rer... Ya�am�n �z�, ama�s�zca ve belirsizce s�regitmesidir. + +</p><p>Ayn� anekdot, Ethica'ya ikinci bir anahtar sunar: Hayat, ka��n�lmaz bir m�cadele, bir kavga, zorunlu ve cebri bir ak��t�r. Bu ak�� �zerinde Tanr�lar bile birbirlerini yemektedirler (Almanlar�n Tanr�s� Osmanl�lar�n Tanr�s�n� "yiyecektir")... Ve biz, sap�na kadar "do�an�n i�indeki" varl�klar olarak, bu cehennemi ak��a mahk�m g�r�n�yoruz... Din sava�lar�ndan y�rtabilirsek, belki de iktidar�n� yeniden kuracak bir despotun egemenli�i alt�na d��ece�iz. + +</p><p>Durum, Spinoza'n�n "felsefi kavramlar�n�n" i�leyi�i a��s�ndan da pek i� a��c� g�r�nmemektedir �imdilik: Biz fikirlerimize bile sahip de�iliz... Aksine fikirlerimiz hep ba��m�za gelen �eylerdir. Bu durumu Spinoza Eti�inin ikinci kitab�n�n hemen ba�lar�nda teyit eder: Fikirler bir taraftan "nesnel bir ger�ekli�e" sahiptirler --yani "bir �eyleri temsil ederler"... Ama �te yandan, her zaman herhangi bir fikre dair bir "fikir" de olu�turabilecek yarat�klar oldu�umuz i�in, fikirler birer "�ey"dirler ve gelip bize �arp�p ge�erler... �nsanl�k halinin �nemli bir k�sm�n�, fikirlerin birbirini kovalay�p durmas�, birbirlerini destekleyip reddetmesi ya�ant�lar� olu�turmaktad�r. + +</p><p>Spinoza hi� bir zaman �u soruyu sormaks�z�n herhangi bir d���nce �retmemi�tir: Peki bunlarla ne yapaca��z? Felsefesi derinden derine pratiktir, b�t�n �rnekler g�nl�k hayata dairdir; hayatt�r... Ama hayatta size daha da k�t� gibi gelecek bir hakikat daha vard�r. Fikirler bizde olurlar ve birbirlerini kovalay�p dururlar --elden hep ka�arlar... Ama, herbiri bir "�ey" de oldu�u i�in, onlar�n "yetkinli�inden", Spinoza'n�n deyi�iyle "varolu� g�c�nden" de bahsetmeliyiz. Bu mesele Spinoza felsefesinin anahtar�d�r --bunu anlarsan�z her �eyi anlam��s�n�z demektir: Sonlu bir varl��a dair bir fikir olarak "�r�mcek" fikri, sonsuz bir varl���n fikri olarak "Tanr�" fikrinden sonsuzca daha az yetkindir, varolma ve etkileme kudreti sonsuzca daha azd�r... B�yle bir �eyi (yani fikirlerin birbirlerinden farkl� kuvvetlere sahip olduklar�n�) anlarsan�z Spinozac�s�n�z demektir. + +</p><p>O zaman art�k Spinoza'n�n "duygulan��lar" ��retisine ge�ebilirsiniz. Burada Spinoza bize bir �ey hat�rlatacakt�r: Bizde yaln�zca fikirler birbirlerini kovalamakla kalmazlar; ayn� zamanda bu fikirlerin herbirine tekab�l eden, onlar taraf�ndan belirlenen "ruh halleri" de uyan�r. Sokakta y�r�rken hi� sevmedi�im Ahmet ile kar��la�t�m. Bende elbette onu temsil eden bir "Ahmet fikri" olu�tu. Ama yaln�zca bununla kalm�yor hi� bir �ey. K�t� bir duygu, ya da izlenim, Ahmet ile kar��la�mak beni mutsuzla�t�rd�, �zd�... Sonra pek sevdi�im birisiyle, Mehmet ile kar��la��yorum... Seviniyorum... Demek ki, fikirler yaln�zca farkl� kuvvetlere sahip olmakla kalm�yorlar, ayn� zamanda, Spinoza'n�n deyi�iyle "belirledikleri" "duygulan��lar" da s�rekli bir de�i�im hali yarat�yor.... Bir hale daha mahk�m g�r�n�yoruz: Sevin�-�z�nt�-sevin�-�z�nt�... i�te hayat budur: Sevin� ile �z�nt� duygulan��lar�n�n, fikirler taraf�ndan belirlenmi� olarak, devaml� birbirlerini takip edi�i.... Bu evrensel insanl�k durumunu Spinoza "fluctuatio animi", ruhun dalgalan��lar� terimiyle ifade ediyor... + +</p><p>Bir "fikir" (idea) nedir? Bir "duygulan��" (affectus) nedir? Evet, bir fikir iki belirlenime sahiptir: Bir taraftan bir �eyi "temsil" etmektedir, �te taraftan kendisi de bir "�ey"dir... Bir duygulan�� ise, �nce bir "�ey"dir, sonra da, ikinci �zelli�i, fikrin aksine o, "hi�bir �eyi temsil etmeyen" bir d���nme tarz�d�r. Yani �u: Biz bir �eyleri kendimize "temsil etmekle" yetinmeyen varl�klar�z. Ayn� zamanda o �eylerden etkileniyoruz --onlara k�z�yoruz, onlar� seviyoruz, umutlar�m�z� ba�l�yoruz, �fkeleniyorz, onlardan nefret ediyoruz, korkuyoruz, kurtar�c�lar�m�z olarak onlara sar�l�yoruz... �nsanl�k halinin bir g�r�n�m� daha... + +</p><p>Unutmayal�m: Her duygulan�� bir fikre sahip olmay� varsaymaktad�r. Ba�ka bir deyi�le Spinoza bize, sevmek i�in sevilecek bir �eyin fikrinin, ister bir imge olarak, isterse kavram olarak bizde bulunmas� gerekti�ini anlamak istemektedir. �eftali severim. A�z�m�n suyu akar. Ama "�eftali" fikrinin bende �nceden bulunmas� gerekir... Sokakta eski sevgilimle kar��la�mak beni �zer. Ama �nce onunla bir sevgili hayat� ya�am�� olmam, ve bu hayat�n bir dramla sona ermi� olmas� gerekir --�zg�n�m... + +</p><p>Spinoza o kadar "g�nl�k hayat" i�indedir ki, onu okuyup "anlayamad�m" demek insan�n d���nme g�c�n�n ne kadar �rselendi�ini d��a vuracak kadar b�y�k bir felakettir. Bir Hegel'i "anlayamaman�z" sizin i�in art� bir puan olabilir. Hi� de�ilse "olumsuzun" y�celtildi�i, nefret edilesi ve Nietzsche'nin deyimiyle adam� "tarihin tekne kaz�nt�s�" haline getiren bir duygudan kendinizi --bilmeden de olsa-- kurtarm�� olursunuz. Oysa Spinoza felsefesinin i�leyi� tarz�, onun mutlaka kavran�r olmas�nda yatar. B�yle bir felsefenin kavranamamas� demek, d���nememek anlam�na gelir. Bunun nedeni, Spinoza'n�n d���nmeyi �ok geni� bir anlam�yla ele almas�d�r: Varolu�un s�fatlar�ndan biri olarak d���nce... Bu ne demektir? A��k�a s�ylemek gerekirse, Spinoza'da d���nce ya da genel olarak fikir denilen �ey, varolan �eylerin bir �zelli�idir, onlar� kavrayan varl���n yani Descartes'�n Cogito'sunun bir ayr�cal��� de�ildir. Her cismin, �u kibrit kutusunun bile bir "fikri" vard�r. O, yaln�zca insandan farkl� olarak bu fikri "bilin�" alan�na ta��maz. Ba�ka bir deyi�le, kendi hakk�nda bilin� sahibi de�ildir. Oysa insan, belki de ne yaz�k ki diyece�iz, kendi hakk�nda bir "fikir" sahibidir. + +</p><p>Bu noktaya kadar Spinoza'y� herkes gibi d���n�r halde buluruz: �nsan bilin�li, ak�l sahibi bir varl�k olarak, kibritlere ya da hayvanlara g�re "�st�nd�r". Ancak �ok ge�meden, Spinoza'n�n bak�� a��s�ndan, insan�n tam da "bilin� sahibi" oldu�u i�in belki de en d��k�n, en �anss�z varl�klar aras�nda yer alabilece�ini de anlar�z. ��nk� insan "mutsuz" olabilmesinin ko�ullar�n� alabildi�ine abartm�� bir varl�k t�r�d�r. "Ayr�cal�kl�" oldu�unu d���nd���m�z ya�am alanlar� (fark�ndal�k, alg�lama �st�nl��� ve as�l �nemlisi "d���nen bir varl�k olmas�") hi� de �yle, a priori "mutluluk �anslar�" sunuyor de�ildir ona. ��nk� ger�ekten de, Spinoza'n�n tasvir etti�i korkun� bir d�ng�n�n g�be�inde ya�amaktad�r: Fikirleri vard�r ve bu fikirler zorunlu olarak baz� duygu hallerini belirlerler. Bu duygu halleri ise, asla kurtulamayacak gibi g�r�nd���m�z bir kaderin, sevin�-keder-sevin�-keder ard���kl���n�n anl�k d��avurumlar�ndan ba�ka bir �ey de�ildir. + +</p><p>Spinoza felsefesinin muazzam zerafeti i�e tam da bu noktada belirir. Evet, "d��k�n" ruhlar�z biz. En kolayc� bir umudun pe�ine d��ebildi�imiz gibi, en sapk�n, en tahakk�mc� tiranl�k tarzlar�n�n bile bizi rahat ettirece�ine inanabilir, boyun e�eriz. Boyun e�mek �zere muazzam karma��kl��a sahip makinalar ve sistemler yaratm���zd�r: Din bunlar�n en yal�n�, dolay�s�yla en namuslusudur. ��te Spinoza'n�n insan� kan�n� donduracak sorusu --Tanr� ne i�e yarar? + +</p><p>Tanr� m�? + +</p><p>Ola�an dindar zihniyet kadar Tanr�bilimsel d���nce de "Tanr�"y� bir "kullan�m de�eri"ne sahip k�ld��� �l��de Spinoza'n�n Tanr� fikrini "pratik felsefe"nin temel dayana�� haline getirmesi su�lanabilir bir giri�im de�ildir. Spinoza, t�pk� bir R�nesans ressam�n�n yapt��� gibi, hep ilahiyattan, tanr�sall�ktan ve dinsel-metafizik temalardan bahsedip durur. Ama ne kadar bahsederse, o kadar fazla "tanr�tan�mazl�kla" su�lanm�� olmas� bize onun felsefesinin anahtarlar�ndan birini kazand�racakt�r. Nas�l R�nesans resmi, "insanlar�n yoksul d�nyas�"n�n sunabilece�i temalarla asla ger�ekle�tiremeyece�i bir �zg�r formlar, temalar, renkler ve perspektifler �o�ullu�u d�nyas�n� serbest k�labilmek amac�yla ilahi temalar� yeniden ve yeniden kurgulay�p durduysa, Spinoza da, pratik felsefenin tek amac� olan "en �st�n k�vanc�" serbest k�labilmek i�in Tanr�'y� kullanacakt�r. Ama asla "uhrevi dinlerin" insan-g�r�nt�s� ta��yan Tanr�'s�, ya da mistisizmin vahdet tanr�s� olarak de�il, b�t�n �okluklar�n toplam� ve birli�i olarak sonsuz ve ebedi tanr�s� olarak. Art�k Tanr� ne dinsel ya da ahlaki sorumlulu�un hesap sorucu mercii olarak Tanr�d�r, ne de genel olarak filozoflar�n, �zel olarak da Descartes gibi d���n�rlerin "felsefi" tanr�s�d�r. Spinoza'da Tanr�'n�n "pratik kullan�m�" ��yledir: Yaradan olarak d�nyan�n d���nda olmayan, ezeli-ebedi bir sonsuzlu�un, yani sonsuzca s�fatlanm�� t�z�n ifadesi olarak Tanr�. Tanr� varsay�lan bir varl�k de�ildir; uygulamaya konulan bir varl�kt�r --sonsuzun varl�k tarz�... + +</p><p>Tanr�n�n kullan�m�n�n birinci anahtar�, Ethica'n�n ikinci kitab�nda Spinoza "fikirlerin birbirini takip edi�i" �zerinde konu�maya ba�lad���nda elde edilir: Simmel'in modern kentli d�nyas�nda oldu�u gibi, bizde fikirler hep birbirlerini takip ederler: Birbirlerini kovalarlar, yok ederler ya da aksine g��lendirip desteklerler. Bu, g�nl�k, ola�an, herkesin bildi�i bir "insanl�k halidir". Biz s�rekli olarak fikirlerin bombard�man� alt�nday�z. Sokakta y�r�rken, Ahmet ile kar��la�t���m�zda i�te bir "Ahmet fikri" ve ard�ndan gelen bir dizi �a�r���m... Biraz ilerde Mehmet ile kar��la�t���mda, i�te bir "Mehmet fikri" ve onun �a�r���mlar�... Sabahleyin, alacakaranl��� geride b�rakarak y�kselen g�ne�, ve onun "fikri", ��leyin daha yak�c� bir g�ne�in "fikri" ve onun ak�amleyin �ekip gidi�i... Spinoza'da bir "fikir" nedir �yleyse? "Herhangi bir �eyi temsil eden bir d���nme tarz�"d�r. Ve bir �eyi temsil etti�i �l��de bir fikrin �nesnel ger�ekli�i' vard�r. Bu kadar g�ndelik hayata ait bir halden Spinoza, yo�un bir kuramsal s��ramayla (formaliter) bamba�ka bir d�nyaya, bol bol Tanr�'dan, sonsuzluktan, ebediyetten bahsedece�i o a��r, felsefi d�nyaya nas�l ge�er? �ok basit: Bir fikrin nesnel ger�ekli�i onun bir �eyi temsil etmesi bak�m�ndand�r. Ama ben her zaman bir fikrin de fikrini, bir fikri de temsil eden bir fikri olu�turabilirim. �yleyse bir fikir de "kendinde" bir "�ey"dir... T�pk� bir cisim gibi... Spinoza, bir "�ey" olarak fikrin ger�ekli�ine "fikrin bi�imsel ger�ekli�i" demektedir. Ve fikrin "bi�imsel ger�ekli�i"nden bahsetmeye ba�lad���m�z andan itibaren i�in b�t�n g�r�n�m� de�i�ir: Spinoza, her "�ey" gibi, fikirlerin de "yetkinli�inden" ya da "varolma kudretinden" s�z etmeye ba�lar --sonlu bir varl���n fikri olarak �r�mcek fikrinin "bi�imsel ger�ekli�i" elbette sonsuz ve ezeli-ebedi bir varl��a dair olu�turulmu� Tanr� fikrinden sonsuz derecede daha az bir varolma kudreti, yetkinli�i ve g�c� vard�r. Fikirler zihinde (mens) belli bir kuvvet uygulamaktan asla geri kalmazlar. + +</p><p>Spinoza, sonra yine g�ndelik ya�ama d�ner: Bizde yaln�zca hem kendileri farkl� kuvvetler uygulayan "�eyler" olan, hem de "�eyleri temsil eden" fikirler yoktur. + +</p><p>Tutkularla ger�ekle�tirilebilecek her �ey ak�l yoluyla da ger�ekle�tirilebilir. Spinoza, Hollanda'n�n bu "d�nek" Yahudi d���n�r�, felsefe d�nyas�na Alman Romantiklerince (Lessing, Goethe vs.) yeniden davet edildi�i zaman bu form�l de esas de�erine kavu�uyordu: Sturm und Drang'�n a��r�l�klar�ndan art�k b�km�� olan Goethe ile Lessing, ancak onun felsefesinde "ak�l" ile "tutkular" ve "duygular" d�nyas� aras�nda bir dolay�m �ans� bulunabildi�ini farkettiler. Protestanl��� Bat� felsefesine yeniden kodlamay� ba�aran Kant ve �zellikle Hegel yeti�ip bu �ok �zg�n "Spinoza etkisi"nin hakk�ndan gelinceye kadar, Spinoza'n�n form�l� yer yer bir �iir ilham� bile olu�turabilmi�ti. Bug�n, klasik felsefe terimlerinin ve metafizi�in a��r ele�tirilere tabi tutuldu�u ortamda Spinoza'y� ikinci bir kez daha davet edebiliyorsak, s�z konusu form�le verilen Romantik anlam�n �tesine ta�mam�z gerekiyor: Spinoza felsefesi "tutkular�n" yerine "ak�l" vaazeden bir felsefe de�ildir. �nsanlar�n "akl�n buyru�una g�re davranacaklar�" umudunu Ethica'da form�le eder etmez ard�nda b�rak�r. Yine de bizi "olabilirliklerin", "gizil g��lerin" alan�na mahk�m etmeden yapar bunu. Ne eksik ne de fazla, Spinoza felsefesi tam tam�na "pratik" nitelikli bir felsefedir: Bu y�zden, bir dizi form�l�n, tan�m�n, kan�tlaman�n ve �nermenin s�ralan�p durdu�u "more geometrico", yani "geometrik d�zene uygun olarak g�sterilmi�" sunu� y�ntemi... + +</p><p>Etika'n�n Tekni�i + +</p><p>Ethica'y� okumaya giri�mekte baz� kolayl�klar� sunmak zorunday�z �imdi. �zellikle ikinci b�l�m�n ba��nda Spinoza, tart��mas�n�n kavranabilmesi i�in �ok �nemli olan baz� ayr�mlar� ortaya atmaya giri�ir: "Fikirlerden" (idea) bahseder. Buna ba�l� olarak, bu fikirlerin tekab�l ettikleri "bedenlerden" ya da "cisimlerden" (corpora) bahseder. Bahsetti�i ���nc� bir �ey de "duygulan��lar"d�r (affectus). �nce Spinoza i�in bir "fikrin" ne oldu�una bakal�m. �lk nokta Spinoza i�in "fikrin nesnel ger�ekli�i"nin ne anlama geldi�ini yakalamakt�r. 17. y�zy�la kadar, unutulmamal� ki bir filozof "nesnel ger�eklikten" bahsetti�i zaman bundan "bir �eyi temsil eden fikrin" ger�ekli�ini anlamaktad�r. Bir "��gen fikri" ��geni temsil etti�i �l��de "nesnel ger�ekli�e" sahiptir. Nesnel ger�eklik bir fikrin temsil etti�i �eyle olan ili�kisi demektir. + +</p><p>* Merleau-Ponty Spinoza'n�n muhte�em masumiyetinin hakk�n� verenler aras�nda ilktir: Spinoza, Descartes ve Leibniz, "b�y�k ak�lc�l���n" adamlar�d�rlar --"olumlu bir sonsuzlu�u" seyrederler ve �ocuklar kadar b�y�k bir mutlulukla, yeni yeni ortaya ��kmaya ba�layan "bilimler" ile "metafizik tinin" aras�n�, hi� birisini �rselemeden bulmay� ba�ar�rlar (bkz. M. Merleau-Ponty, "Introduction", <i>Les Philosophes celebres</i>.)</p></td> +</tr> +<tr> +<td colspan="3" style="height:30px;" bgcolor="#FFFFFF"><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/leer.gif" width="1" height="30" alt=""></td> +</tr> +<tr> +<td colspan="3" style="height:20px;" bgcolor="#FFFFFF"><table width="900" height="100%" border="0" cellpadding="0"> +<tbody><tr><td colspan="2"> + <img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/nav_alt.png" width="851px" height="10"> + </td></tr> + <tr> + <td width="424"> + </td> + <td width="425"><table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0"><tbody><tr><td><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/navbar.gif" alt=""></td><td> <a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=5,9,0,0,1,0.html" title="arama">arama</a> </td><td><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/navbar.gif" alt=""></td><td> <a href="https://www.korotonomedya.net/kor/rss.php%EF%B9%96all.rss" target="_blank">rss-feed</a> </td><td><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/navbar.gif" alt=""></td><td> <a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=0,5,0,0,1,0.html" title="bize yaz�n">bize yaz�n</a> </td><td><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/navbar.gif" alt=""></td><td> <a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96id=5,8,0,0,1,0.html" title="site haritas�">harita metot</a> </td><td><img src="./K�rotonomedya _ ulus baker _ Kullan��l� Bir Felsefe_ Spinozac�l�k_files/navbar.gif" alt=""></td><td> <a href="https://www.korotonomedya.net/kor/index.php%EF%B9%96en.html">ENGLISH</a> </td></tr></tbody></table></td> + </tr> + </tbody></table></td> +</tr> +</tbody></table> + +</body></html>
\ No newline at end of file |